حواله پایا چیست؟ سقف، کارمزد و چرخه‌های تسویه پایا در ۱۴۰۴
گسترش بانکداری دیجیتال و افزایش حجم تراکنش‌های بین‌بانکی نیاز به روش‌های سریع، امن و مقرون‌به‌صرفه برای انتقال وجه را ایجاد کرده است. سامانه پایا یا همان حواله پایا پاسخی به همین نیاز است. این سامانه محدودیت‌های روش‌های سنتی مانند کارت‌به‌کارت را از میان بر داشته و امکان انتقال مبالغ متوسط را به‌صورت بین‌بانکی فراهم کرده است.
سامانه پایا برای پرداخت‌های برنامه‌ریزی‌شده با مبلغ متوسط طراحی شده است. این سامانه با کارمزد پایین، دقت بالا و امنیت بانکی، حجم بالایی از حواله‌ها را در چرخه‌های زمانی مشخص پردازش می‌کند. در این مطلب به‌طور کامل با سازوکار پایا، سقف و کف انتقال، کارمزد، زمان‌بندی تسویه، دلایل تأخیر در تسویه و تفاوت آن با روش کارت‌به‌کارت و سامانه‌های ساتنا و پل آشنا می‌شوید.
حواله پایا چیست و چه نیازی را برطرف می‌کند؟
سامانه پایا یا «پایاپای الکترونیک» یکی از ستون‌های اصلی نظام پرداخت بین‌بانکی است. این سامانه بر پایه مدل ACH (Automated Clearing House) در نظام بانکی بین‌المللی طراحی شده و هدف آن، کاهش هزینه انتقال، کاهش تراکم تراکنش‌های آنی و ایجاد بستر مطمئن برای پرداخت‌های برنامه‌ریزی‌شده با مبالغ متوسط است؛ به‌همین دلیل، انتقال وجه پایا «آنی» نیست و به زمان‌بندی چرخه‌ها وابسته است.
این سامانه، با اتصال مستقیم حساب‌های بانکی به هم، نیاز به تراکنش‌های کارتی را حذف و فرایند تسویه بین‌بانکی را ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌کند؛ درواقع، پایا برای مدیریت هوشمند و منظم جریان پول در سطح نظام بانکی طراحی شده است.
سقف انتقال وجه پایا چقدر است؟
همان‌طور که گفتیم، سامانه پایا برای انتقال وجه با مبلغ متوسط طراحی شده است. طبق آخرین مصوبه بانک مرکزی در سال ۱۴۰۴، سقف انتقال وجه در سامانه پایا ۲۰۰میلیون تومان برای هر دستور پرداخت تعیین شده است. این سقف برای تراکنش‌های غیرحضوری ازطریق اینترنت‌بانک یا موبایل‌بانک نیز معتبر است، مگر آنکه بانک مبدأ محدودیت داخلی پایین‌تری اعمال کند.
انتقال وجه پایا از حساب مبدأ به حساب مقصد در قالب دسته‌ای از دستورهای تسویه بین‌بانکی انجام و پرداخت‌ها در چرخه‌های زمانی مشخص (سیکل‌های پایا) تسویه می‌شود؛ به‌بیان ساده، کاربر می‌تواند در هر روز چندین حواله تا سقف تعیین‌شده ثبت کند تا در نزدیک‌ترین چرخه تسویه، وجه به حساب مقصد واریز شود.
چرخه‌های تسویه پایا: سیکل‌ها و زمان‌بندی
پایا در روزهای کاری (شنبه تا چهارشنبه) ۴ چرخه تسویه دارد که در هر چرخه یا سیکل، دستورهای معوق به بانک مقصد ارسال و به حساب‌های مقصد واریز می‌شود. طبق آخرین ابلاغیه بانک مرکزی، چرخه‌های تسویه پایا از این قرار است:
- چرخه اول: ساعت ۰۳:۴۵ بامداد
- چرخه دوم: ساعت ۰۹:۴۵ صبح
- چرخه سوم: ساعت ۱۲:۴۵ ظهر
- چرخه چهارم: ساعت ۱۸:۴۵ عصر
در روزهای تعطیل رسمی و پنج‌شنبه‌ها فقط یک چرخه تسویه اجرا می‌شود که معمولاً در ساعت ۱۲:۴۵ است؛ به‌عبارت دیگر، اگر در روز تعطیل یا در زمان خارج از آن چرخه انتقال وجه پایا انجام شود، تسویه آن به اولین چرخه روز کاری بعد منتقل می‌شود. به‌صورت کلی، توصیه می‌شود برای پرداخت‌های مهم، ارسال درخواست انتقال وجه مطابق با نزدیک‌ترین چرخه تسویه انجام شود تا از تأخیر احتمالی جلوگیری شود.
نکات مهم درباره چرخه‌های پایا
برای انتقال وجه موفق ازطریق حواله پایا چند نکته مهم وجود دارد که باید در نظر گرفته شود:
- اگر درخواست انتقال وجه در بازه میان ۲ چرخه پایا ثبت شود، در چرخه بعدی پردازش می‌شود؛ برای مثال، اگر حواله پایا میان ساعت ۰۹:۴۵ و ۱۲:۴۵ ارسال شود، در چرخه سوم (۱۲:۴۵) تسویه خواهد شد.
- اگر ارسال دیرهنگام عصرگاهی انجام شود (مثلاً بعد از شروع چرخه چهارم)، احتمال دارد تسویه پایا تا روز کاری بعد به تأخیر بیفتد.
- در روزهای تعطیل، چون فقط یک چرخه وجود دارد، ارسال پس از ساعت مشخص چرخه روزهای تعطیل عملاً به روز بعد منتقل می‌شود.
- برخی بانک‌ها ممکن است ساعت قطع داخلی سامانه پایا داشته باشند؛ یعنی حتی اگر در بازه میان چرخه انتقال وجه با پایا انجام شود و زمان انتقال وجه به پایان چرخه نزدیک باشد، تسویه در چرخه بعدی انجام می‌شود.
- تعداد درخواست‌هایی که پیش از شروع چرخه ثبت شده‌اند قابل‌پردازش هستند؛ درخواست‌های انتقال وجه دیرتر به چرخه بعد موکول می‌شوند.
- در زمان نقل‌‌و‌انتقال پایان سال یا تعطیلات فشرده ممکن است بانک مرکزی یا شبکه بانکی اعلان موقت تغییر ساعت دهد؛ بنابراین در این زمان‌ها بررسی آخرین تغییرات چرخه‌های پایا ضروری است.
دانستن و توجه به این نکته بسیاری از مشکلات احتمالی در انتقال وجه با سامانه پایا را کاهش می‌دهد.
مبلغ کارمزد انتقال وجه پایا چقدر است؟
براساس آخرین مصوبه بانک مرکزی، مبلغ کارمزد انتقال وجه در سامانه پایا بسیار پایین‌تر از دیگر روش‌های انتقال بین‌بانکی و به‌این شکل است:
- مبلغ کارمزد پایا معادل ۰٫۰۱ درصد از مبلغ انتقال
- کف مبلغ کارمزد ۳۰۰ تومان (۳هزار ریال)
- سقف مبلغ کارمزد ۷,۵۰۰ تومان (هفتادو‌پنج‌هزار ریال)
در پرداخت‌های گروهی، مانند پرداخت حقوق یا واریزهای دسته‌ای، بانک‌ها معمولاً هزینه‌ای ثابت برای فایل ارسالی به‌همراه هزینه‌ای جزئی برای هر واریز دریافت می‌کنند. هدف از این شکل محاسبه ایجاد شفافیت و تشویق به استفاده از پایا برای تراکنش‌های پرتعداد اما کم‌ریسک است؛ به‌همین دلیل، پایا از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه‌ترین روش انتقال بین‌بانکی به شمار می‌رود و در مقایسه با ساتنا و پل، کارمزد پایین‌تری دارد.
این جدول تفاوت انتقال وجه حواله پایا را از نظر کارمزد، سقف و زمان تسویه، با روش‌های انتقال وجه کارت‌به‌کارت، ساتنا و پل مقایسه می‌کند:
| روش انتقال | محدودیت‌ها و سقف درخواست | زمان تسویه و واریز وجه | کارمزد |
| پایا | تا ۲۰۰ میلیون تومان (۲ میلیارد ریال) در هر دستور غیرحضوری | در یکی از چرخه‌های تسویه روزانه (۰۳:۴۵، ۰۹:۴۵، ۱۲:۴۵، ۱۸:۴۵؛ تعطیلات فقط چرخه ۱۲:۴۵) | ۰.۰۱ درصد مبلغ تراکنش با کف ۳۰۰ تومان و سقف ۷,۵۰۰ تومان برای دستور انفرادی؛ برای پرداخت‌های گروهی ۱,۵۰۰ تومان به‌ازای فایل، بعلاوه ۱۵۰ تومان به‌ازای هر واریز |
| کارت‌به‌کارت | بسته به سیاست بانک ۱۰ تا ۲۰میلیون تومان | آنی | برای تراکنش‌های زیر ۱میلیون تومان ۹۰ تومان ثابت؛ برای مبلغ بیشتر، به‌ازای هر ۱میلیون تومان ۳۲۰ تومان اضافه می‌شود؛ سقف کارمزد ۴,۵۰۰ تومان است |
| ساتنا | حداقل ۱۰۰میلیون تومان (به‌صورت آنلاین) با سقف ۲۰۰میلیون تومان به‌صورت آنلاین؛ نامحدود به‌صورت حضوری (با ارائه مدارک مثبته) | حداکثر ۳۰ دقیقه در ساع کاری بانکی | ۰.۰۲ درصد مبلغ تراکنش تا سقف ۳۵,۰۰۰ تومان |
| پل | سقف ۵۰میلیون تومان به‌صورت آنلاین و سقف ۱۰۰میلیون تومان به‌صورت حضوری | آنی، ۲۴ ساعته | ۰.۰۲ درصد مبلغ تراکنش (حداقل کارمزد ۵۰۰ تومان) |
این جدول در یک نگاه معیارهای بهترین روش انتقال وجه را نشان می‌دهد.
چه زمانی از پایا، ساتنا، پل یا کارت‌به‌کارت استفاده می‌شود؟
انتخاب درست میان سامانه‌های بانکی به نوع پرداخت، مبلغ تراکنش، مبلغ کارمزد و فوری‌بودن یا نبودن پرداخت بستگی دارد. هر یک از این مسیرها برای هدف خاصی طراحی شده‌اند و استفاده درست از آن‌ها می‌تواند هم زمان و هم هزینه را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.
برای انتقال‌های با مبلغ متوسط و غیرفوری، مانند پرداخت حقوق، اجاره یا واریزهای گروهی، پایا بهترین گزینه است. این سامانه دستورهای انتقال را در چند چرخه مشخص در روز تسویه می‌کند و کارمزدی بسیار پایین دارد؛ درنتیجه، برای پرداخت‌های منظم و دوره‌ای ایدئال است.
وقتی صحبت از مبالغ کلان یا تراکنش‌های رسمی است، مانند خرید ملک یا تسویه‌های قراردادی، باید از ساتنا استفاده کرد. ساتنا سامانه تسویه ناخالص آنی (RTGS) است و وجه را در همان روز کاری در حداکثر ۳۰ دقیقه منتقل می‌کند، به‌شرطی که حواله در ساعات کاری بانک مرکزی ثبت شود.
برای انتقال‌های سریع و ۲۴ساعته تا سقف ۵۰میلیون تومان سامانه پل طراحی شده است. این سامانه بر بستر شماره شبا عمل می‌کند و وجه را تقریباً به‌صورت آنی میان بانک‌ها جابه‌جا می‌کند؛ بنابراین برای پرداخت‌های شخصی، اضطراری یا خارج از ساعت اداری مناسب است.
برای مبالغ خُرد و روزمره، مانند پرداخت به دوستان یا خریدهای جزئی، ساده‌ترین گزینه همچنان کارت‌به‌کارت است. این روش از مسیر شبکه شتاب انجام می‌شود، محدودیت سقف دارد (معمولاً تا ۱۰ میلیون تومان در روز بسته به بانک) و کارمزد آن پلکانی است؛ با حداقل ۹۰۰ تومان و حداکثر حدود ۴۵۰۰ تومان.
به‌این‌ترتیب، هر سامانه نقش خاصی دارد:
- کارت‌به‌کارت برای پرداخت‌های شخصی و آنی مناسب است؛
- پل برای انتقال‌های سریع بین‌بانکی مناسب است؛
- پایا برای واریزهای برنامه‌ریزی‌شده و گروهی مناسب است؛
- ساتنا برای تراکنش‌های بزرگ و قطعی مناسب است.
این تقسیم‌بندی بهینه‌ترین استفاده از ظرفیت شبکه بانکی را ممکن و از تراکم بی‌دلیل تراکنش‌ها در یک مسیر جلوگیری می‌کند.
طرز کار حواله پایا و منطق دسته‌ای‌بودن، چرخه‌های تسویه و نقش بانک‌ها در آن چست؟
پایا برخلاف سامانه‌هایی چون پل یا ساتنا، تراکنش‌ها را به‌صورت دسته‌ای (Batch-Based) پردازش می‌کند. در لایه عملیاتی بانک‌های مبدأ درخواست‌های کاربران را جمع‌آوری و در قالب «بسته‌های همگن» به شبکه پایا ارسال می‌کنند. در این مرحله کنترل‌هایی مانند اعتبارسنجی شماره شبا، کفایت موجودی، و راستی‌آزمایی داده‌ها انجام می‌شود تا از صحت تراکنش‌ها اطمینان حاصل شود.
با شروع هر چرخه تسویه که در ساعت‌های مشخص روز انجام می‌شود این بسته‌ها ازطریق سوئیچ بانک مرکزی به بانک‌های مقصد منتقل می‌شوند. بانک‌های مقصد، پس از دریافت بسته‌ها، تراکنش‌ها را تفکیک و حساب‌های مشتریان را بستانکار می‌کنند. نتیجه معمولاً ظرف چند دقیقه پس از هر چرخه در حساب مقصد منعکس می‌شود.
این ساختار باعث می‌شود بار پردازشی شبکه کاهش یابد و هزینه هر تراکنش پایین بماند؛ بااین‌حال، به‌دلیل وابستگی پایا به زمان‌بندی چرخه‌ها، تسویه وجه به‌صورت آنی انجام نمی‌شود؛ بنابراین درخواست‌هایی که در فاصله میان دو چرخه ثبت شوند، به‌طور خودکار، به چرخه بعدی موکول می‌شوند.
از منظر حسابداری، تراکنش‌های پایا به‌صورت حساب‌به‌حساب (Account-to-Account) انجام می‌شوند: حساب مبدأ بدهکار و حساب مقصد بستانکار می‌شود. سامانه به‌صورت ۲۴ساعته دستورها را دریافت می‌کند، اما تسویه فقط در چارچوب چرخه‌های مشخص بانکی انجام می‌شود.
سازوکار «وم» و «بم» در پایا چیست؟
پایا دو زیرسامانه کلیدی دارد که هر یک بخشی از عملیات پرداخت‌های تکرارشونده را پوشش می‌دهند:
- واریز مستقیم (وم)
- برداشت مستقیم (بم)
در «وم» یا واریز مستقیم فرستنده می‌تواند مبالغی را به یک یا چند حساب مقصد واریز کند؛ این اتفاقی است که در پرداخت حقوق کارکنان، پاداش‌ها یا واریزهای انبوه به پذیرندگان اتفاق می‌افتد. در این حالت کنترل زمان ارسال در اختیار مبدأ است و اگر فایل درخواست پیش از چرخه نخست (۰۳:۴۵) ثبت شود، معمولاً در همان روز کاری تسویه می‌شود.
«بم» یا برداشت مستقیم زمانی کاربرد دارد که ذی‌نفع اجازه‌نامه‌ای برای برداشت از حساب مشتری صادر کرده باشد؛ نمونه آن پرداخت اقساط، بیمه یا آبونمان خدمات است. در این حالت بانک در سررسید مقرر، طبق مجوز قبلی از حساب بدهکار برداشت و وجه را به حساب ذی‌نفع منتقل می‌کند.
این دو زیرسامانه ستون‌فقرات پرداخت‌های دوره‌ای در نظام بانکی محسوب می‌شوند. با خودکارسازی پرداخت‌ها و کاهش وابستگی به عملیات دستی، هم کارایی مالی سازمان‌ها افزایش می‌یابد و هم خطاهای انسانی و تأخیرهای احتمالی کاهش پیدا می‌کند.
جمع‌بندی
پایا یکی از ستون‌های اصلی نظام پرداخت بین‌بانکی است. این سامانه با الهام از مدل ACH در نظام‌های بانکی بین‌المللی طراحی شده است تا انتقال وجه با مبالغ متوسط سریع‌تر، امن‌تر و با هزینه کمتر انجام شود.
سقف انتقال وجه پایا براساس آخرین اعلام بانک مرکزی در ۱۴۰۴ به ۲۰۰میلیون تومان افزایش یافته و کارمزد آن فقط ۰٫۰۱ درصد از مبلغ تراکنش است. کارمزد انتقال‌وجه‌های گروهی بر پایه سامانه پایا نیز ۱,۵۰۰ تومان به‌ازای فایل، بعلاوه ۱۵۰ تومان به‌ازای هر واریز، است.
برخلاف سامانه‌های تسویه آنی، مانند پل یا ساتنا، پایا با منطق دسته‌ای کار می‌کند؛ یعنی دستورهای انتقال وجه را در روزهای غیرتعطیل شنبه تا چهارشنبه در این چرخه‌های زمانی تسویه می‌کند.
چرخه زمانی پایا در روزهای تعطیل و همین‌طور پنج‌شنبه‌ها ساعت ۱۲:۴۵ است و تسویه درخواست پایا در روز تعطیل یا در زمان خارج از آن چرخه به اولین چرخه روز کاری بعد منتقل می‌شود.
دو زیرسامانه‌ی اصلی پایا، یعنی واریز مستقیم (وم) و برداشت مستقیم (بم)، زیرساخت پرداخت‌های دوره‌ای و تکرارشونده را تشکیل می‌دهند. شرکت‌ها و سازمان‌ها از این دو سازوکار برای پرداخت حقوق، اقساط یا حق اشتراک‌ها استفاده می‌کنند، بدون نیاز به ورود دستی اطلاعات یا ارسال جداگانه‌ی هر دستور پرداخت.
در نهایت، انتخاب میان پایا، ساتنا، پل یا کارت‌به‌کارت به مبلغ، فوریت و نوع پرداخت بستگی دارد. پایا بهترین گزینه برای پرداخت‌های میان‌مبلغ و برنامه‌ریزی‌شده است، ساتنا برای مبالغ درشت و فوری، پل برای انتقال‌های سریع و شبانه‌روزی و کارت‌به‌کارت برای تراکنش‌های روزمره مناسب است.
پرسش‌های متداول درباره پایا
سقف هر درخواست پرداخت در سامانه پایا ۲۰۰میلیون تومان است؛ این سقف در تراکنش‌های غیرحضوری هم برقرار است.
پایا به چرخه‌های زمانی وابسته است. اگر درخواست انتقال پس از آخرین چرخه ثبت شود، تسویه آن به چرخه روز کاری بعد موکول می‌شود.
کارمزد پایا ۰.۰۱ درصد از مبلغ تراکنش است؛ کف مبلغ کارمزد پایا نیز ۳۰۰ تومان و سقف آن ۷,۵۰۰ تومان است؛ در پرداخت‌های گروهی هزینه هر واریز اندک است (۱,۵۰۰ تومان به‌ازای فایل، بعلاوه ۱۵۰ تومان به‌ازای هر واریز).
پایا برای انتقال‌های متوسط و برنامه‌ریزی‌شده طراحی است، درحالی‌که ساتنا تراکنش‌های با مبلغ بالا را به‌صورت تقریباً آنی (حداکثر ۳۰ دقیقه در ساعت کاری بانک) انجام می‌دهد.
در روزهای تعطیل رسمی و پنج‌شنبه‌ها فقط یک چرخه تسویه (ساعت ۱۲:۴۵) اجرا می‌شود و درخواست‌های بعد از آن به روز کاری بعد منتقل می‌شوند.