تفاوت بانکداری باز با خدمات مالی باز چیست و هر یک چه مزایایی دارند؟

وقتی صحبت از آینده خدمات مالی می‌شود، دو واژه بیشتر از همه شنیده می‌شوند: بانکداری باز یا Open Banking و خدمات مالی باز (امور مالی باز) یا Open Finance. هر دو مفهوم وعده شفافیت، نوآوری و آزادی بیشتر برای کاربر را می‌دهند، اما یکسان نیستند. بانکداری باز روی حساب‌های بانکی تمرکز می‌کند، درحالی‌که خدمات مالی باز افق گسترده‌تری ترسیم می‌کند و داده‌های بیمه، سرمایه‌گذاری و حتی بازنشستگی را هم وارد بازی می‌کند.

طبق آمار رسمی بریتانیا، میلیون‌ها کاربر فعال از خدمات بانکداری باز استفاده می‌کنند و روند رشد آن روبه‌فزونی است. همین داده‌ها نشان می‌دهد ما از یک آینده دور و چشم‌انداز بعید صحبت نمی‌کنیم؛ همین امروز تحولات به‌طرز چشمگیر در حال رخ‌دادن است. در این مطلب، به‌صورت گام‌به‌گام بررسی می‌کنیم که تفاوت این دو رویکرد چیست، مزایای بانکداری باز کدام است و این دو چه نسبتی با هم دارند؟

بانکداری باز چیست؟

بانکداری باز به‌زبان ساده یعنی دسترسی به داده‌های حساب بانکی کاربر ازطریق API، اما فقط با رضایت او؛ این یعنی کاربر می‌تواند اطلاعات تراکنش‌ها، مانده‌حساب و داده‌های پرداختی خود را با اپلیکیشن‌های شخص‌ثالث به اشتراک بگذارد.

اپلیکیشنی را تصور کنید که مدیریت هزینه‌های ماهانه خود را بر عهده آن سپرده‌اید. این اپلیکیشن، با اتصال به حساب بانکی شما، تراکنش‌ها را به‌صورت خودکار دسته‌بندی می‌کند؛ به‌این ترتیب، نیازی به ورود دستی داده‌ها نیست. این اتفاقی است که به‌کمک توسعه بانکداری باز محقق شده است.

بانکداری باز نخستین‌بار با مقررات PSD2 در اروپا رسمیت یافت. هدف از آن هم ایجاد رقابت سالم میان بانک‌ها و فین‌تک‌ها و افزایش انتخاب‌های کاربران بود؛ به‌همین دلیل، زیرساخت‌های این فناوری در اتحادیه اروپا به‌خوبی گسترش یافته است؛ بااین‌حال توسعه بانکداری باز فقط به اروپا محدود نمی‌شود و مرزهای آن هر روز بیشتر گسترش می‌یابند.

پیشنهاد می‌کنیم درباره تفاوت بانکداری باز و بانکداری دیجیتال نیز مطالعه کنید.

خدمات مالی باز چیست؟

Open Finance یک قدم جلوتر از Open Banking قرار می‌گیرد. وقتی صحبت از خدمات مالی باز می‌شود فقط حساب‌های بانکی مطرح نیست. داده‌های مالی از بخش‌های مختلف، مانند بیمه، وام، بازنشستگی و سرمایه‌گذاری، نیز توسعه پیدا می‌کنند؛ درنتیجه، کاربر می‌تواند یک تصویر کامل از وضعیت مالی خود داشته باشد. تصور کنید داشبوردی حساب بانکی، بیمه خودرو، سرمایه‌گذاری سهام و حتی وام مسکن شما را کنار هم نشان دهد. این اتفاق ساده‌ای است که با Open Finance رقم می‌خورد.

تفاوت بانکداری باز با خدمات مالی باز

تفاوت اصلی بانکداری باز با خدمات مالی باز در ۳ جنبه کلیدی خودش را نشان می‌دهد: دامنه داده‌ها، چارچوب‌های قانونی و همین‌طور مدل‌های کسب‌وکار. این ۳ بعد تعیین می‌کنند که بازیگران بازار تا کجا می‌توانند نوآوری کنند و کاربران چه تجربه‌ای خواهند داشت.

۱. دامنه داده‌ها

بانکداری باز فقط به حساب‌های پرداخت و تراکنش‌های بانکی محدود است. داده‌هایی مانند موجودی حساب، تاریخچه پرداخت و دستور پرداخت مستقیم (مانند دایرکت دبیت) در بانکداری باز در دسترس قرار می‌گیرند، اما Open Finance افق گسترده‌تری دارد. در این رویکرد داده‌های بیمه، بازنشستگی، سرمایه‌گذاری و حتی وام‌های خرد هم در دسترس قرار می‌گیرند.

این تفاوت مانند نگاه‌کردن به یک تکه پازل درمقابل دیدن کل تصویر است. Open Banking ابزار خوبی برای مدیریت پرداخت‌هاست، اما Open Finance اجازه می‌دهد تصویر کامل زندگی مالی یک فرد یا سازمان دیده شود.

۲. چارچوب‌های قانونی

بانکداری باز بیشتر در چارچوب‌هایی مانند PSD3 ،PSD2 و PSR در اروپا تعریف می‌شود. این قوانین بانک‌ها را ملزم می‌کنند API امن در اختیار بگذارند و داده‌های بانکی تحت شرایط خاص و با رضایت کاربر به اشتراک گذاشته شود.

اما خدمات مالی باز به چارچوب‌های جدید نیاز دارد. در اروپا مقررات FiDA (Financial Data Access) نقش همین قانون را ایفا می‌کند. در استرالیا قانون CDR (Consumer Data Right) پا را از بانک‌ها فراتر گذاشته و به دیگر صنایع مالی رسیده است. برزیل نیز با موفقیت از بانکداری باز به Open Finance مهاجرت کرده است.

این قوانین نشان می‌دهند که بانکداری باز نقطه شروع بوده است، اما برای مدیریت داده‌های متنوع‌تر باید قواعد جامع‌تری تعریف شود.

۳. مدل‌های کسب‌وکار

بانکداری باز عمدتاً حول APIهای بانکی و خدمات پرداخت می‌چرخد. بانک‌ها و فین‌تک‌ها با استفاده از این داده‌ها سرویس‌هایی مانند پرداخت‌های سریع‌تر، اپلیکیشن‌های مدیریت هزینه یا محصولات ضدتقلب طراحی می‌کنند (پیشنهاد می‌کنیم درباره طرز پوشش سه مدل ارائه سرویس با بانکداری باز هم مطالعه کنید).

خدمات مالی باز اما مدل کسب‌وکار را از پرداخت فراتر می‌برد. وقتی داده‌های بیمه، سرمایه‌گذاری یا بازنشستگی هم در دسترس باشد، کسب‌وکارها می‌توانند خدمات مشاوره مالی شخصی‌سازی‌شده، داشبورد یکپارچه مالی و حتی محصولات نوآورانه در حوزه سرمایه‌گذاری خرد یا سلامت مالی بسازند.

بانکداری باز، به‌بیان ساده، بیشتر «زیرساخت تراکنشی» است، درحالی‌که خدمات مالی باز یا به‌تعبیر دیگر، امور مالی باز «بستر خلق ارزش داده‌محور» محسوب می‌شود.

این جدول تفاوت‌های این دو فناوری را نشان می‌دهد:

این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که خدمات مالی باز ادامه طبیعی بانکداری باز است؛ کاربران انتظار دارند خدمات مالی به‌صورت یکپارچه و داده‌محور ارائه شود.

بانکداری باز چه مزایایی دارد؟

بانکداری باز مزایای ملموس بسیاری برای کاربران عادی و همین‌طور کسب‌وکارها ایجاد کرده است. اگر بخواهیم مزایا را به دو دسته اصلی تقسیم کنیم، یک‌سو «کاربران نهایی» قرار می‌گیرند که تجربه روزمره‌شان ساده‌تر و شفاف‌تر می‌شود و سوی دیگر «بانک‌ها و فین‌تک‌ها» هستند که فرصت‌های جدید برای نوآوری و رقابت به دست می‌آورند.

مزایای بانکداری باز برای کاربران

کاربران معمولاً اولین گروهی هستند که اثر بانکداری باز را لمس می‌کنند. این اثر هم در سرعت پرداخت‌ها دیده می‌شود و هم در امکان مدیریت بهتر پول:

• پرداخت‌های سریع‌تر و با هزینه کمتر: انتقال‌وجه ازطریق APIهای بانکی، بدون نیاز به کارت یا واسطه‌های اضافی، زمان و هزینه را کاهش می‌دهد. کاربر در همان اپلیکیشن مقصد می‌تواند پرداخت را تأیید کند.
• کنترل بیشتر روی داده‌های شخصی: برخلاف روش‌های سنتی، داده‌های کاربر تنها با رضایت آگاهانه او به اشتراک گذاشته می‌شود؛ این یعنی انتخاب دست کاربر است و می‌تواند هر زمان مجوز را لغو کند.
• امکان مقایسه و انتخاب محصولات مالی: وقتی اطلاعات حساب به اپلیکیشن‌های شخص‌ثالث منتقل شود، کاربر می‌تواند پیشنهادهای متنوع بانکی یا اعتباری را مقایسه کند. نتیجه، انتخاب آگاهانه‌تر و شفاف‌تر است.
• مدیریت مالی ساده‌تر با اپ‌های PFM: اپلیکیشن‌های Personal Finance Management، با استفاده از داده‌های بانکی، دسته‌بندی تراکنش‌ها و تحلیل الگوهای خرج را به‌صورت خودکار انجام می‌دهند. کاربر تصویر واضح‌تری از عادات مالی خود پیدا می‌کند.

این مزایا باعث می‌شوند تجربه روزمره مالی برای کاربران ساده‌تر شود و از «پیچیدگی بانکی» به‌سمت «سادگی دیجیتال» حرکت کند. در دنیایی که زمان ارزشمندترین سرمایه است، سرعت و شفافیت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

مزایای بانکداری باز برای کسب‌وکارها و بانک‌ها

مزیت‌های بانکداری باز فقط به کاربران عادی محدود نمی‌شود؛ برای بانک‌ها، فین‌تک‌ها و دیگر بازیگران بازار هم دریچه‌های تازه‌ای باز می‌کند:

• کاهش هزینه جذب مشتری: با دسترسی به داده‌های بانکی، بانک‌ها و فین‌تک‌ها بهتر می‌توانند مشتریان هدف را شناسایی کنند؛ این یعنی هزینه بازاریابی و جذب مشتری کمتر می‌شود.
• بهبود فرایندهای KYC و اعتبارسنجی: داده‌های واقعی تراکنش به سازمان‌ها کمک می‌کند تصویر دقیق‌تری از مشتری داشته باشند؛ نتیجه آن هم فرایند KYC سریع‌تر و ریسک کمتر در وام‌دهی است.
• افزایش نوآوری و توسعه سرویس‌های تازه: بانک‌ها و استارتاپ‌ها با داده‌های باز می‌توانند محصولاتی طراحی کنند که قبلاً امکان‌پذیر نبود، از سرویس‌های ضدتقلب گرفته تا ابزارهای تحلیل هوشمند مالی.
• استفاده از VRP (پرداخت‌های تکرارشونده هوشمند): ابزارهای مبتنی بر بانکداری باز در بازارهایی مانند بریتانیا، به‌کمک مندیت‌های مشخص‌تر، Variable Recurring Payments را جایگزین دایرکت دبیت‌های سنتی کرده است. این مدل انعطاف بیشتری به کاربر می‌دهد و برای کسب‌وکارها درآمد پایدار ایجاد می‌کند.

این دستاوردها نشان می‌دهد بانکداری باز نه‌تنها «هزینه» نیست، بلکه «سرمایه‌گذاری» است. بانک‌ها و فین‌تک‌هایی که زودتر وارد این فضا می‌شوند، سهم بیشتری از بازار آینده را به دست می‌آورند.

مزایای بانکداری باز یک چرخه مثبت ایجاد می‌کند: کاربران تجربه‌ای ساده‌تر و امن‌تر دارند، کسب‌وکارها فرصت‌های جدید درآمدی می‌سازند و کل اکوسیستم مالی رقابتی‌تر و کارآمدتر می‌شود؛ همین چرخه کمک کرده است تا در کشورهایی مانند بریتانیا، برزیل و استرالیا پذیرش بانکداری باز به‌سرعت افزایش یابد و به نقطه‌عطفی در تحول خدمات مالی تبدیل شود.

پیشنهاد می‌کنیم درباره شکل کمک بانکداری باز به بازارها برای انتخاب روش‌های نوین پرداخت هم مطالعه کنید.

خدمات مالی باز چه مزایایی دارد؟

Open Finance صرفاً نسخه توسعه‌یافته بانکداری باز نیست؛ یک چشم‌انداز وسیع‌تر است که کل زندگی مالی افراد و کسب‌وکارها را پوشش می‌دهد. همان‌طور که پیش از این اشاره کردیم، مالی باز کمک می‌کند تا داده‌های بیمه، سرمایه‌گذاری، بازنشستگی و حتی خدمات غیر‌بانکی وارد جریان می‌شوند. همین وسعت باعث می‌شود مزایا برای کاربران عادی و همین‌طور سازمان‌ها و فین‌تک‌ها دوچندان شود.

مزایای Open Finance برای کاربران

کاربران نهایی بیشترین بهره را از خدمات مالی باز می‌برند؛ دلیل آن هم ساده است: آنان برای اولین بار می‌توانند همه دارایی‌ها و تعهدات مالی‌شان را در یک نگاه ببینند:

• تصویر کامل از وضعیت مالی: داشبوردهای Open Finance داده‌های بانکی، بیمه، سرمایه‌گذاری و بدهی‌ها را یکپارچه می‌کنند؛ به‌این ترتیب، کاربر تصمیمات مالی‌اش را بر پایه دیدی جامع می‌گیرد، نه اطلاعات پراکنده.
• خدمات مالی شخصی‌سازی‌شده: وقتی داده‌های مختلف تجمیع می‌شود، الگوریتم‌ها می‌توانند پیشنهادهای دقیق‌تر ارائه کنند؛ مثلا توصیه سرمایه‌گذاری متناسب با درآمد و سطح ریسک‌پذیری هر فرد ازجمله آن‌هاست.
• دسترسی آسان‌تر به اعتبار: وام‌دهندگان می‌توانند با دسترسی به داده‌های بیمه و جریان نقدی واقعی سریع‌تر اعتبار بدهند. کاربران هم بدون کاغذبازی‌های سنتی، وام یا تسهیلات می‌گیرند.
• بهبود مدیریت ریسک شخصی: داده‌های یکپارچه به کاربر کمک می‌کند بفهمد چه بخشی از دارایی‌اش در معرض ریسک است.

این مزایا به کاربران قدرت بیشتری برای تصمیم‌گیری می‌دهد؛ به‌این ترتیب، آنان، به‌جای واکنش‌های پراکنده به قبض، وام یا بیمه، زندگی مالی‌شان را مانند یک پازل کامل مدیریت می‌کنند.

مزایای امور مالی باز برای کسب‌وکارها و مؤسسات مالی

امور مالی باز دریچه‌ای به مدل‌های کسب‌وکار جدید باز می‌کند. بانک‌ها و فین‌تک‌ها دیگر فقط «خدمت بانکی» ارائه نمی‌کنند، بلکه «خدمات مالی یکپارچه» را به کاربران تحویل می‌دهند:

• طراحی محصولات ترکیبی و نوآورانه: سازمان‌ها می‌توانند محصولاتی بسازند که همزمان حساب بانکی، بیمه و سرمایه‌گذاری را شامل باشد. این بسته‌های ترکیبی مزیت رقابتی ایجاد می‌کنند.
• کاهش ریسک اعتباری با داده‌های متنوع‌تر: داده‌های بیمه، سرمایه‌گذاری و جریان نقدی ابزار دقیق‌تری برای ارزیابی ریسک در اختیار مؤسسات قرار می‌دهد؛ درنتیجه، احتمال نکول کاهش می‌یابد.
• ایجاد بازارهای داده جدید: داده‌های مالی مجاز می‌توانند به‌صورت ناشناس برای تحلیل‌های کلان یا طراحی محصولات تازه استفاده شوند. این یک بازار ارزشمند برای شرکت‌های تحلیلگر و فین‌تک‌هاست.
• افزایش تعامل با مشتری: وقتی کاربر همه داده‌های مالی‌اش را در یک پلتفرم مدیریت کند، احتمال وفاداری او به همان سرویس بیشتر است. Open Finance کانال ارتباطی عمیق‌تری میان کاربر و ارائه‌دهنده ایجاد می‌کند.

این مزیت‌ها نشان می‌دهد که خدمات مالی باز، نه‌تنها عرصه رقابت جدید می‌سازد، زمین بازی را از بانک‌ها فراتر می‌برد. استارتاپ‌ها، شرکت‌های بیمه و حتی ارائه‌دهندگان خدمات غیرمالی می‌توانند وارد این اکوسیستم شوند.

خدمات مالی باز در عمل چرخه‌ای مثبت مشابه بانکداری باز ایجاد می‌کند، اما با دامنه‌ای وسیع‌تر. کاربران قدرت و شفافیت بیشتری در تصمیم‌گیری دارند، کسب‌وکارها فرصت‌های تازه برای نوآوری پیدا می‌کنند و نهادهای ناظر می‌توانند سیاست‌های مالی دقیق‌تری طراحی کنند. کشورهایی مانند برزیل و استرالیا با اجرای خدمات مالی باز نشان داده‌اند که این مدل صرفاً چشم‌اندازی از آینده نیست؛ همین امروز جریان دارد.

رگولاتوری بانکداری باز و خدمات مالی باز در ۲۰۲۵

تحول بانکداری باز و خدمات مالی باز فقط در حوزه فناوری اتفاق نمی‌افتد، بلکه به سیاست‌گذاری و مقررات‌گذاری وابسته است. کشورها و اتحادیه‌های بزرگ، هر یک، رویکرد متفاوتی برای تنظیم‌گری دارند، اما همگی در یک نقطه مشترک‌اند: حرکت به‌سمت توسعه داده‌های مالی با محوریت امنیت و رضایت کاربر.

• اروپا: PSD3 و PSR در حال نهایی‌شدن هستند؛ مقررات FiDA نیز دسترسی به داده‌های مالی را فراتر از بانک‌ها گسترش می‌دهد.
• بریتانیا: بر VRP و ایجاد نهاد مستقل برای هدایت آینده تمرکز کرده است.
• استرالیا: CDR اکنون non-bank lenders را هم شامل می‌شود.
• امریکا: قانون ۱۰۳۳ در حال اجراست که هدف آن پایان‌دادن به اسکرین‌اسکرِیپینگ و جایگزینی با API امن است.

این حرکت‌ها نشان می‌دهد که تا پایان ۲۰۲۵ مرز میان بانکداری باز و امور مالی باز کم‌رنگ‌تر می‌شود. در این میان روند کلی به‌سمت یکپارچه‌سازی داده‌های مالی، حذف واسطه‌های ناامن و ایجاد بسترهایی است که هم اعتماد کاربران را جلب کند و هم زمینه رقابت سالم میان ارائه‌دهندگان خدمات مالی را فراهم کند.

جمع‌بندی

بانکداری باز و خدمات مالی باز دو مرحله از یک مسیر تحول‌اند؛ اولی با تمرکز بر حساب‌های بانکی آغاز شد و دومی با گسترش به تمامی داده‌های مالی ادامه پیدا می‌کند. تفاوت‌های آن‌ها در دامنه داده، چارچوب‌های قانونی و مدل‌های کسب‌وکار تعریف می‌شود، اما هر دو بر محور رضایت کاربر و ایجاد ارزش برای اکوسیستم مالی حرکت می‌کنند.

برای کاربران نهایی این رویکردها به‌معنای پرداخت‌های سریع‌تر، مدیریت مالی ساده‌تر و تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر است؛ برای کسب‌وکارها و بانک‌ها نیز، بانکداری باز و امور مالی باز فرصت ایجاد سرویس‌های نوآورانه، کاهش هزینه‌ها و رقابت مؤثرتر را فراهم می‌کنند.

کاربردهای عملی در فضای B2B بیش از پیش اهمیت دارد. از پرداخت‌های تکرارشونده هوشمند گرفته تا اعتبارسنجی براساس جریان نقدی، از داشبوردهای PFM/BFM تا تشخیص تقلب، همه این‌ها نشان می‌دهد که بازشدن داده‌ها، نه‌تنها یک الزام رگولاتوری، یک سکوی واقعی برای نوآوری و مزیت رقابتی است.

درنهایت، روند رگولاتوری جهانی در اروپا، بریتانیا، استرالیا و امریکا نشان می‌دهد که آینده شفاف‌تر و داده‌محورتر خواهد بود. کسب‌وکارهایی که امروز خود را با این تغییر هماهنگ کنند، فردا جایگاه مستحکم‌تری در اقتصاد دیجیتال خواهند داشت.

پرسش‌های متداول درباره تفاوت بانکداری باز با خدمات مالی باز

منابع

• Shaping the Future of European Payments: PSD3 & FiDA
• Framework for financial data access – European Commission 
• PSD3 – New Regulations for an Enhanced Customer Experience 
• FIDA Update: The EU’s journey to Open Finance
• Variable Recurring Payments (VRPs) 
• FCA and PSR set out next steps for open banking 
• CDR in the non‑bank lenders sector
• Australian Government reveals plans to expand CDR to non‑bank lending in 2026