پوشش سه مدل ارائه سرویس با بانکداری باز

بانکداری باز، اگرچه مفهومی نوین در نظام بانکداری کشور محسوب می‌شود اما توانایی و قابلیت‌ بالایی برای شکل‌دهی به اقتصاد دیجیتال همچنین ارزش‎‌افزایی به آن را دارد.
بانکداری باز به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن، بانک‌ها دسترسی به اطلاعات مشتریان خود را ( با شرط اخذ اجازه از آن‌ها) برای شرکت‌های فین‎‌تک و ارائه‌دهنده خدمات و سرویس‌های بانکی، ممکن می‌سازند.
بانکداری باز محصول یا سرویس نهایی نیست بلکه زیرساختی برای ارائه محصولات و سرویس‌هایی شخصی‌سازی شده بانکی با حداکثر کارایی است. 
شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات و زیرساخت‌های فنی یکی از اضلاع مهم برای توسعه سرویس‌های مبتنی بر بانکداری باز هستند . چرا که در نبود آن‌ها، بهبود یا توسعه سرویس‌های بانکی ممکن نخواهد شد و از سوی دیگر دامنه استفاده‌کنندگان از این سرویس‌ها نیز محدود می‌شود. شرکت‌های ثالث به‌واسطه APIها می‌توانند استفاده آسان‌تر از سرویس‌ها را ممکن کنند.

برای پی بردن به اهمیت وجود Third Party Providerها در بانکداری باز لازم است به مدل‌های همکاری که بین این دو شکل می‌گیرد اشاره شود؛ به صورت کلی سه مدل همکاری برای ارائه خدمات پیشرفته بانکی بین این دو بخش قابل تصور است؛ BaaS (Banking as a Service)،  BaaP (Baking as a Platform) و BaaTPP (Bank as a third party provider) .

بانکداری باز روشی برای حل مسئله است

بانکداری باز یک فرآیند و پیش‌شرطی برای ارائه راهکارهای پیشرفته و سرویس‌های مترقی بانکی است. بدون آن نمی‌توان دم از ارائه خدمات مشتری‌محور و متناسب با نیاز روز بازار یا صنعت خاص زد. بانکداری باز به صنایع و بازارها کمک می‌کند تا مقیاس‌پذیری خود را افزایش دهند، منعطف شوند و متناسب با نیاز کاربران خود، تغییر کنند.
با ظهور و بروز بانکداری باز، مانع سنتی دستیابی به اطلاعات و داده‌های بانکی (که خود بانک‌ها بودند)، شکسته شد. دسترس‌پذیری اطلاعات و داده‌ها، فرصت شکل‌گیری نوع جدیدی از سرویس‌های بانکی را داد که توانست شکاف میان اطلاعات ارزشمند کاربران و محصولات پیشرو را پوشش دهد؛ اگر اطلاعاتی نباشد چگونه می‌توان محصول مترقی طراحی کرد و توسعه داد؟
مدعای این گزاره را می‌توان در اعطای تسهلات و اعتبارات خرد مشاهده کرد؛ با به اشتراک‌گذاری داده‌های
همبستگی میان داده‌ها و ابزارهایی برای استفاده از آن‌ها، در نهایت به ارائه خدمات نوین منجر شد که نمونه آن را می‌توان در اعتبارسنجی و اعتباردهی‌های خرد مشاهده کرد؛ با به اشتراک‌گذاری داده‌های بانکی علاوه بر تسریع برخی فرآیندها همچون بررسی شرایط متقاضی تسهیلات، وام‌ و اعتبارات کاربردی‌تر و شخصی‌سازی‌شده‌تری نیز برای فرد در نظر گرفته و به او پیشنهاد داده می‎‌شود.
برای مطالعه بیشتر در خصوص بانکداری باز می‌توانید مطلب «بانکداری باز چیست؟ لمس آینده از نزدیک» را بخوانید.

در ادامه به بررسی سه مدل ارائه سرویس بانکی که ذیل بانکداری باز تعریف می‌شود، می‌پردازیم.

BaaS؛ بانکداری به مانند سرویس

نام آشناترین مفهوم پس از بانکداری باز برای فعالان بخش بانکی و بازارهای سرمایه‌ای، Banking as a Service است. این مفهوم به همان چیزی اشاره دارد که سال‌هاست به عنوان یکی از ارکان ارائه خدمات نوین بانکی در محافل مختلف، مورد توجه قرار می‌گیرد. 

BaaS مدل همکاری سه و حتی چهار جانبه میان بانک‌ها، شرکت‌های ارائه‌دهنده زیرساخت‌های فنی، Ecommerceها و کاربران است که بر پایه آن، بانک‌ها خدمات و سرویس‌های پیشرفته را از طریق شرکت‌های ثالث یا Third Party Provider در دسترس کاربران  قرار می‌دهند؛ کاربران در این مدل همکاری می‌تواند مشتریان نهایی باشد یا Ecommerceها. اگر مشتریان نهایی باشند که به محض دریافت خدمت، از آن استفاده می‌کنند. اگر Ecommerceها باشند، آن را در دسترس کاربران خود قرار می‌دهند. مهمترین مثال استفاده از ابزار BaaS برای Ecommerceها صدور کارت نقدی توسط برخی کارگزاری‌ها و یا صرافی‌های رمزارز برای کاربرانشان و یا فعال کردن گزینه پرداخت «دایرکت دبیت» توسط پلتفرم‌های فروش کالا و خدمات است. 

نمونه دیگر استفاده از بانکداری به مانند سرویس در ایران، دایرکت دبیت یا برداشت با تایید مشتری است که توسط پلتفرم‌های فروش حق پخش فیلم‌ و سریال مورد استفاده قرار می‌گیرد.این پلتفرم‌ها با در اختیار داشتن Direct Debit می‌توانند حق عضویت ماهانه کاربرانشان را در صورت اجازه آن‌ها در موعد مقرر و با مبلغی که پیشتر توسط کاربر تایید شده بود، برداشت کنند.
BaaS موضوع شناخته شده‌ای در جهان است و بنابراین می‌توان مثال‌های متعددی از آن را نام برد؛ یکی از مهمترین و کاربردی‌ترین مثال بهره‌مندی از BaaS در پلتفرم آمازون است. خریداران و فروشندگان با داشتن کارت نقدی آمازون می‌توانند پول را از حساب کاربری خود به حساب دیگری منتقل کنند و یا با آن کارت نقدی، خریدهای حضوری خود را نیز انجام دهند. از آنجایی که این کارت نقدی به واسطه افتتاح حساب در بانک طرف همکاری با آمازون، به کاربر داده شده بنابراین کاربران آمازون می‌توانند از طریق آن شماره حساب، درخواست وام و تسهیلات دهند.
موارد گفته شده تنها بخشی از مزیی‌های بانکداری باز برای افراد حقیقی و حقوقی است. البته که باید به این نکته اشاره کرد که تمام اضلاع این همکاری سود می‌برند. به عنوان مثال بانک‌ها با استفاده از ابزارهای BaaS  علاوه بر اینکه توانایی خلق ارزش افزوده را خواهند داشت،  مزیت‌های رقابتی خود را نیز تقویت می‌کنند، هزینه‌های خود را کاهش داده و راه‌های درآمدزایی متنوعی بوجود می‌آورند.
برای اطلاع بیشتر از نحوه کارکرد BaaS می‌توانید به مطلب «BaaS؛ خلق ارزش نوین در بانکداری» مراجعه کنید. 

BaaP ؛ بانکداری به مانند پلتفرم

Banking as a Platform بازتعریف یک ایده و طرح اصلی برای بانکداری است که در آن نه تنها کاربران نهایی شبکه بانکی که حتی ابزارهای هوشمندی که از آن بهره می‌برند مانند گوشی تلفن همراه نیز به عنوان یک جامعه هدف بالقوه در نظر گرفته می‌‎شود. بانکداری پلتفرمی برای پاسخ به نیاز چند گروه شکل گرفت؛
گروه اول، نسل جدید(نسل Z) استفاده‌کنندگان از خدمات بانکی است که انتظار دارد تمام آنچه که از شبکه بانکی می‌خواهد، بدون نیاز به حضور در شعبه و تنها از طریق گوشی تلفن همراه یا سایر دستگاه‌های هوشمند، دریافت کند.
گروه دوم، کسب و کارهایی هستند که در ابتدای راه خود قرار دارند یا آنقدر بزرگ نشده‌اند که بتوانند تسهیلات متناسب با شرایطشان دریافت کنند یا ممکن است بانک‌ها گزینه مناسبی برایشان نداشته باشند.
گروه سوم نیزافرادی هستند که دسترسی آسان به تسهیلات ندارد. در واقع تساوی در حق دسترسی به اعتبارات بانکی نیز از دیگر دلایلی است که بانکداری پلتفرمی شکل گرفته تا در ذیل آن افراد حقیقی بدون ضامن نیز بتوانند تسهیلات مورد نیاز خود را دریافت کنند.
با تمام این تفاسیر شاید بتوان بانکداری به مانند پلتفرم را اینگونه توضیح داد؛ ایجاد ارزش و مفهوم نوینی در بانکداری که طی آن، بانک ( با یا بدون کمک یک شرکت دیگر ) به سمت پلتفرمی شدن، پیش می‌رود. بدین معنا که خدمات بانکی مانند انتقال وجه با همکاری یک بانک در پلتفرم مربوطه، قابل مشاهده و استفاده است.
شاید در نگاه اول دو مفهوم BaaS  و BaaP مشابه یکدیگر باشند اما اینگونه نیست؛

کاربر نهایی در BaaP، مشتری بانک است در حالی که برای BaaS می‌تواند مشتریان یک خرده‌فروشی آنلاین باشد.
ابزارهایی که کاربران استفاده می‌کند درگاه موبایل و وب بانک است در واقع مسئولیت نهایی محصول در BaaP متعلق به بانک است در حالی که برای BaaS  اینگونه نیست (به مثال آمازون دقت کنید).
تفاوت دیگر اینکه مالکیت سرویسی که در ذیل مدل BaaP ارائه می‌شود، بانک است.

با بانکداری پلتفرمی، سرویس‌های بانکی با پلتفرم بانک‌های مورد نظر با کاربران به اشتراک گذاشته می‎‌شوند. BaaP فرصتی را ایجاد می‌کند که در ذیل آن نوآوری‌های بیشتری به شبکه بانکی تزریق شده و در کنار تسهیل عملیات‌های بانکی، تجربه مشتریان نیز بهبود یابد.

BaaTPP؛ بانکداری به مانند شرکت‌های ثالث

گاهی منبع ارائه‌دهنده سرویس‌های بانکی به جامعه هدف، نه بانک‌ها بلکه شرکت‌های ثالثی هستند که زیرساخت‌های فنی پیشرفته‌تری از بانک‌ها در اختیار دارند و در سریع‌ترین زمان ممکن می‌توانند نسبت به ارائه آن اقدام کنند. در مدل همکاری Bank as a third party provider شرکت‌های فین‌تک و ارائه‌دهنده خدمات پیشرفته فنی، نقش مهمی ایفا می‌کنند. اگرچه نباید از این نکته غافل شد که به مانند دو مدل همکاری گفته شده، همچنان نقش محوری با بانک‌ها که منبع اصلی داده‌های بانکی هشتند، خواهد بود. تا بانک‌ها داده‌های خود را به اشتراک نگذارند نه تنها مدل BaaTPP که تمام مدل‌های همکاری فی‌مابین بانک‌ها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات بانکی برتر، شکل نمی‌گیرند.
ورود شرکت‌های ثالث این امکان را به بانکداران سنتی داده که علیرغم گذار به بانکداری مدرن، همچنان گزینه‌ای برای ماندن در دنیای بانکداری داشته باشند. BaaTPP این امکان را بوجود آورده که بانک‌ها و موسسات مالی، نقش مهمی را برای ارائه‌دهندگان شخص ثالث در نظر بگیرند اگرچه نقش اینان با نقش بانک‌ها متفاوت است. اما لازم و ملزوم وجود سرویس‌های پیشرفته بانکی هستند. 

بانکداری باز، مفهومی آمیخته با نوآوری و خلاقیت

تغییر سلیقه کاربران شبکه بانکی، نیاز به سرویس‌های پیشرفته همچنین ارتقای کیفیت خدمات بانکی باعث شده که بانکداری به شکل سنتی نتواند پاسخگوی نیاز افراد باشد. بنابراین مهمترین دلیل شکل‌گیری بانکداری باز، ارائه راهکارها و سرویس‌هایی است که شبکه سنتی بانکی قادر به تامین آن در کوتاه‌مدت و با بالاترین کیفیت نیست. طی سال‌های اخیر سعی شده با ابزارهایی مانند API دستیابی به اهداف گفته شده، تسهیل شود. 

ظهور بانکداری باز و APIهای بانکی توانستند مدل تعامل بانک‌ها با مشتریان خود را نیز تغییر دهد. اگرچه هدف این تعامل ارتقا و بهینه‌سازی تجربه کاربری بوده اما این مدل‌ها درآمدزایی شبکه بانکی را نیز افزایش داد.
پس از توسعه استفاده از ابزارهایی که ذیل بانکداری باز شکل گرفتند، تصور زندگی و یا انجام کارهای بانکی بدون استفاده از ابزارهایی که بانکداری باز در اختیار افراد و کسب و کارها و حتی شرکت‌ها قرار داده، بسیار سخت است.