AML یا مبارزه با پول‌شویی چیست و چه چارچوب‌هایی دارد؟

شفافیت مالی یکی از ضرورت‌های فعالیت نهادهای مالی است. در این میان و برای رسیدن به شفافیت مالی بیشتر، استانداردهای مبارزه با پول‌شویی یا Anti-Money Laundering (به‌صورت مخفف، AML) از چند دهه گذشته در نظام‌های مالی و بانکی جهان مطرح شده است؛ هدف اصلی آن هم جلوگیری از تبدیل درآمدهای حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی به سرمایه‌های مشروع است. این استانداردها و قوانین، با استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های پیشرفته، سعی در شناسایی تراکنش‌های مشکوک دارد.

در این مطلب، به‌تفصیل، درمورد تاریخچه، روش‌ها، چالش‌ها و راهکارهای بهبود اثربخشی قوانین AML یا مبارزه با پول‌شویی صحبت کرده‌ایم.

داستان یک رخت‌شویی؛ آل‌کاپون و آغاز مفهوم پول‌شویی در دهه ۳۰ امریکا

پول‌شویی (Money Laundering) امروزه به‌عنوان یکی از پیچیده‌ترین جرایم مالی شناخته می‌شود، اما آیا می‌دانستید که این اصطلاح در ماجرای آل کاپون (Al Capone)، بزهکار مشهور امریکایی، ریشه دارد؟ داستان پول‌شویی آل کاپون از دهه ۱۹۳۰ آغاز شد و درنهایت، به تولد یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی و حقوقی در سراسر جهان انجامید.

آل کاپون یکی از بزرگ‌ترین رهبران مافیا در شیکاگو بود که با سازمان‌دهی قاچاق الکل، شرط‌بندی غیرقانونی، فحشا و دیگر فعالیت‌های مجرمانه، به ثروت هنگفتی دست یافت. با اجرای قانون ممنوعیت الکل در آمریکا (Prohibition Era) بازار سیاه فروش مشروبات الکلی به شدت رشد کرد و کاپون توانست از این موقعیت برای افزایش درآمدهای خود استفاده کند؛ بااین‌حال یک مشکل اساسی وجود داشت: چگونه این پول‌های غیرقانونی را به سیستم مالی وارد کند، بدون آنکه مقامات مالیاتی متوجه شوند؟

استفاده از رخت‌شویی‌ها برای پول‌شویی

کاپون برای پنهان‌کردن منشأ غیرقانونی درآمدهای خود مجموعه‌ای از رخت‌شویی‌های خودکار (Laundromat) در سراسر شیکاگو راه‌اندازی کرد. دلیل انتخاب این کسب‌وکار، ماهیت نقدی آن بود: رخت‌شویی‌ها، به‌طور روزانه، حجم بالایی از تراکنش‌های نقدی دریافت می‌کردند و بررسی جزئیات مالی آن‌ها دشوار بود. کاپون و همکارانش، با تزریق پول‌های کثیف به حساب‌های این رخت‌شویی‌ها و اعلام آن به‌عنوان درآمد قانونی، عملاً از سیستم بانکی برای تطهیر پول‌های خود استفاده کردند.

این روش به‌قدری رایج شد که اصطلاح «پول‌شویی» (Money Laundering) به‌عنوان یک کنایه از اقدامات کاپون و دیگر خلافکاران مشابه شکل گرفت. جالب است بدانید که اگرچه پلیس هرگز نتوانست کاپون را به جرم قاچاق یا قتل محکوم کند، درنهایت، به‌دلیل فرار مالیاتی به ۱۱ سال زندان محکوم شد! این پرونده یکی از نخستین نمونه‌های موفق مبارزه قانونی با مجرمان مالی بود و راه را برای تدوین قوانین سخت‌گیرانه‌تر علیه پول‌شویی در آینده هموار کرد.

اقدامات ضد پول‌شویی امروزی و توسعه مقررات جهانی

پس از آل کاپون روش‌های پول‌شویی به‌مرور پیچیده‌تر شدند و استفاده از بانک‌های برون‌مرزی، خرید دارایی‌های گران‌قیمت، استفاده از ارزهای دیجیتال و روش‌های دیجیتالی مدرن را در بر گرفتند. با گسترش فعالیت‌های غیرقانونی، نهادهای نظارتی جهانی مانند FATF (گروه ویژه اقدام مالی) و قوانین AML (مبارزه با پول‌شویی) برای ردیابی و جلوگیری از این اقدامات تدوین شدند. امروزه بانک‌ها، شرکت‌های فین‌تک و مؤسسات مالی ملزم به اجرای سیستم‌های AML و KYT (شناسایی تراکنش‌ها) هستند تا از ورود پول‌های کثیف به سیستم‌های مالی جلوگیری کنند. در ادامه به تعریف‌ها و کارکردهای امروزی پول‌شویی بیشتر پرداخته‌ایم.

پول‌شویی چیست و چه تکنیک‌های پول‌شویی کدام‌اند؟

پول‌شویی به فرایندی گفته می‌شود که افراد یا گروه‌ها درآمدهای غیرقانونی خود را ازطریق چندین مرحله تغییر می‌دهند و آن را در ظاهر قانونی و مشروع می‌کنند. روش‌های پول‌شویی چندبعدی و پیچیده هستند و هدف آن‌ها پنهان‌کردن منبع درآمدهای غیرقانونی است. به‌صورت کلاسیک، ترکیبی از سه روش هستند و چنین ساختاری را پیش می‌برند:

• ساختاردهی: تقسیم مبالغ بزرگ به تراکنش‌های کوچک، به‌منظور کاهش احتمال شناسایی وجوه غیرقانونی. این روش باعث می‌شود تا تراکنش‌های متعدد و کوچک، به‌جای یک تراکنش بزرگ، ایجاد شوند و نظارت بر آن‌ها سخت‌تر شود.
• لایه‌گذاری: ایجاد لایه‌های متعدد از تراکنش‌های مالی برای مخفی‌کردن منبع واقعی وجوه. این تکنیک با گذر از چندین مرحله انتقال، مسیر وجوه را پیچیده و ردیابی منبع اولیه را دشوار می‌کند.
• یکپارچه‌سازی: واردکردن وجوه شسته‌شده به اقتصاد رسمی ازطریق ادغام آن‌ها با وجوه مشروع. این روش به‌گونه‌ای طراحی شده است که تمایز میان وجوه قانونی و غیرقانونی در سیستم‌های مالی کاهش یابد.

فارغ از این ساختار و سه روش مکملی که در کنار هم به کار می‌روند و یک فرایند کامل پول‌شویی را می‌سازند، این روش‌ها نیز از تکنیک‌های مرسوم پول‌شویی به شمار می‌روند:

هر یک از این روش‌ها به‌نحوی در پول‌شویی به کار گرفته می‌شوند و چالش‌های نظارتی خاص خود را دارند که نظارت و بررسی دقیق آن‌ها را برای مراجع نظارتی پیچیده می‌کنند.

نکته مهم این است که روش‌های پول‌شویی همواره در حال تغییر و تکامل هستند؛ اینجاست که همگام‌بودن با فناوری‌های نوین اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. 

AML یا مبارزه با پول‌شویی چیست؟

AML مخفف Anti-Money Laundering است و قوانین AML یا مبارزه با پول‌شویی مجموعه‌ای از قوانین، مقررات و رویّه‌ها را در بر می‌گیرد که با هدف جلوگیری از تبدیل درآمدهای غیرقانونی به سرمایه‌های مشروع تدوین شده‌اند. این قوانین و رویّه‌ها مجموعه استانداردهای بین‌المللی هستند که با استفاده از روش‌های شناسایی تراکنش‌های مشکوک کمک می‌کنند پول‌های غیرقانونی به اقتصاد رسمی وارد نشوند. این مجموعه استانداردها و قوانین بازارهای مالی را از اختلال دور نگه می‌دارد و فساد در نظام اقتصادی را کاهش می‌دهد.

اجرای قوانین AML افزایش شفافیت، کاهش جرایم مالی و بهبود اعتبار نظام بانکی را به دنبال دارد؛ به‌همین دلیل، مؤسسه‌های مالی موظف به همکاری کامل با نهادهای نظارتی هستند. 

علاوه‌براین مبارزه با پول‌شویی، نه‌تنها ضرورتی قانونی، یک ضرورت اخلاقی برای حفظ سلامت اقتصاد کشورها محسوب می‌شود؛ از این رو، آگاهی و رعایت دقیق مقررات AML برای هر مؤسسه مالی امری ضروری است. 

استانداردهای بین‌المللی مبارزه با پول‌شویی از کجا شکل گرفته است؟

تاریخچه مبارزه با پول‌شویی به اوایل قرن بیستم باز می‌گردد که قوانین اولیه‌ای برای مقابله با پول‌شویی وضع شد. در ابتدا قوانین نسبتاً ساده‌ای وجود داشت، اما با رشد جرایم مالی و افزایش پیچیدگی روش‌های پول‌شویی، نیاز به تدوین مقررات جامع احساس شد.

این جدول مرحله‌های تکامل قوانین AML تا سال ۲۰۲۴ و نقاط عطف آن را به‌تفصیل نشان می‌دهد:

این جدول نقاط عطف و تحولات مهم در حوزه AML را از آغاز تا سال ۲۰۲۴ به‌صورت زمانی و تکامل آن را نشان می‌دهد. این تکامل نشان می‌دهد که چگونه جوامع بین‌المللی توانستند با استفاده از تجربه‌های گذشته و فناوری‌های نوین نظارت بر پول‌شویی را بهبود بخشند. 

چارچوب‌های قانونی و مقررات AML در ایران و جهان

چارچوب‌های قانونی AML در سطح بین‌المللی و ملی نقش اساسی در پیشگیری از پول‌شویی ایفا می‌کنند. در سطح جهانی سازمان‌های مختلفی استانداردهای سفت‌وسختی برای مبارزه با پول‌شویی تعیین کرده‌اند. مهم‌ترین ساختارهای مبارزه با پول‌شویی از این قرار است:

• FATF (Financial Action Task Force): این سازمان بین‌الملل استانداردهای جهانی برای مبارزه با پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم را تعیین می‌کند. FATF، با ارزیابی کشورها و ارائه توصیه‌های فنی، نقش حیاتی در تقویت چارچوب‌های قانونی AML دارد.
• UNODC (United Nations Office on Drugs and Crime): این سازمان، به‌عنوان بخشی از سازمان ملل متحد، در مبارزه با جرایم بین‌المللی و پول‌شویی فعالیت می‌کند. UNODC، با فراهم‌کردن پشتیبانی فنی و تقویت همکاری‌های بین‌المللی، نقش کلیدی در کاهش جرایم مالی ایفا می‌کند.
• INTERPOL (International Criminal Police Organization): این سازمان پلیسی نهادی بین‌المللی است که در تبادل اطلاعات و هماهنگی نیروهای انتظامی کشورهای مختلف فعالیت می‌کند. INTERPOL، با ارائه داده‌های مرتبط با جرایم مالی و پول‌شویی به مراجع قانونی، سهم مهمی در کشف جرایم بین‌المللی دارد.
• EUROPOL (European Union Agency for Law Enforcement Cooperation): این نهاد یکی از بازوهای اتحادیه اروپاست که همکاری‌های انتظامی را در سطح بین‌المللی تسهیل می‌کند. EURUPOL در تحلیل تراکنش‌های مالی مشکوک و تقویت نظارت‌های AML در اروپا نقش مهمی دارد.

خلاصه‌ای از وظایف سازمان‌های نظارتی در حوزه AML در اینجا آمده است:

به‌طور کلی، سازمان‌های نظارتی عامل اصلی اجرای مقررات AML در نظام مالی هستند. آن‌ها با فعالیت‌های نظارتی، آموزشی و فناوری محور، نقش مهمی در کاهش جرایم مالی ایفا می‌کنند. همکاری میان نهادهای دولتی، سازمان‌های بین‌المللی و مؤسسات مالی برای موفقیت در این مسیر ضروری است. 

تفاوت AML و CFT: دو مفهوم کلیدی در مبارزه با جرایم مالی

در دنیای مالی، اصطلاحات AML (مبارزه با پول‌شویی) و CFT (مبارزه با تأمین مالی تروریسم) اغلب در کنار یکدیگر استفاده می‌شوند، اما این دو مفهوم تفاوت‌های اساسی دارند. درک این تفاوت‌ها برای مؤسسه‌های مالی، بانک‌ها و شرکت‌های فین‌تک که با تراکنش‌های حساس سروکار دارند، امری حیاتی است.

AML (مبارزه با پول‌شویی) چیست؟

همان‌طور که پیش از این گفتیم، AML مخفف Anti-Money Laundering است و به مجموعه‌ای از قوانین، مقررات و فرآیندهای طراحی‌شده برای شناسایی و جلوگیری از ورود پول‌های غیرقانونی به سیستم مالی اشاره می‌کند. این اقدامات چنین مواردی را در بر می‌گیرد:

• احراز هویت مشتریان (KYC) برای شناسایی افراد حقیقی و حقوقی
• شناسایی تراکنش‌های مشکوک (KYT) و گزارش آن‌ها
• نظارت بر فعالیت‌های مالی و بررسی مغایرت‌ها
• همکاری با نهادهای نظارتی مانند FATF و بانک‌های مرکزی

اهداف اصلی AML، جلوگیری از تطهیر درآمدهای حاصل از قاچاق، فساد، فرار مالیاتی و دیگر جرایم اقتصادی است.

CFT (مبارزه با تأمین مالی تروریسم) چیست؟

CFT مخفف Counter Financing of Terrorism است و به فرایندها و قوانین مربوط به ردیابی، مسدودسازی و جلوگیری از تأمین مالی گروه‌های تروریستی اشاره می‌کند. برخلاف AML که بر پول‌های حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی تمرکز می‌کند، CFT بر پولی که برای هدف‌های غیرقانونی استفاده می‌شود متمرکز است، حتی اگر از یک منبع قانونی تأمین شده باشد.

اقدامات کلیدی در CFT این موارد را در بر می‌گیرد:

• ردیابی و شناسایی الگوهای مشکوک در ارسال وجوه به مناطق پرخطر
• بلاک‌کردن دارایی‌های افراد و نهادهای تحریم‌شده
• ممنوعیت کمک مالی به سازمان‌های تحت نظارت FATF

تفاوت‌های کلیدی میان AML و CFT

مبارزه با پول‌شویی در ایران

قوانین AML در ایران را شورای نگهبان قانون اساسی در تاریخ ۱۷ بهمن ۱۳۸۶ تأیید کرده و طی سالیان اخیر توسعه یافته‌ است. مؤسسه‌های مالی در ایران موظف به ثبت دقیق تراکنش‌ها و گزارش‌دهی هر گونه فعالیت مشکوک هستند. قوانین AML در ایران شامل چندین ماده و بند است که تمامی مؤسسات بانکی و مالی باید رعایت کنند؛ برای مثال، مؤسسه‌های مالی باید از روش‌های احراز هویت دقیق برای مشتریان استفاده کنند؛ همچنین دوره‌های آموزشی برای کارکنان برگزار می‌شود تا از آخرین تغییرات قانونی آگاه شوند.

قانون مبارزه با پول‌شویی در ایران این موارد را در بر می‌گیرد:

• احراز هویت مشتری (KYC)
• ثبت و نگهداری اطلاعات تراکنش‌ها
• گزارش‌دهی تراکنش‌های مشکوک به مراجع قانونی
• تعیین مجازات‌های قانونی برای تخلفات مرتبط

این مقررات، در کنار استانداردهای بین‌المللی، چارچوبی قوی برای مبارزه با پول‌شویی فراهم کرده‌اند. این جدول نمونه‌ای از ویژگی‌های مقررات AML در ایران و جهان را مقایسه می‌کند:

قوانین AML یا مبارزه با پول‌شویی در ایران و سایر کشورها به‌طور مداوم به‌روزرسانی می‌شوند و همکاری‌های بین‌المللی نیز باعث تبادل اطلاعات و تجربه‌ها در این زمینه می‌شود. 

گزارش‌دهی تراکنش‌های مشکوک و اهمیت آن در AML

گزارش‌دهی تراکنش‌های مشکوک یا Suspicious Transaction Report (STR) یکی از اجزای حیاتی در اجرای مقررات AML است. مؤسسه‌های مالی موظف‌اند هر گونه تراکنش غیرعادی را به مراجع ذی‌صلاح گزارش کنند. این گزارش‌ها نقش مهمی در کشف جرایم مالی و جلوگیری از پول‌شویی ایفا می‌کنند. 

اولین نکته در این زمینه تعریف دقیق تراکنش مشکوک است. تراکنش‌هایی که الگوهای غیرعادی دارند و از قوانین تعیین‌شده انحراف دارند باید شناسایی شوند. گزارش‌دهی به موقع می‌تواند مانع از وقوع جرایم بزرگ مالی شود.

روش‌های گزارش‌دهی تهیه فرم‌های استاندارد و ارسال اطلاعات به سازمان‌های نظارتی را شامل است. اطلاعات ارائه‌شده باید دقیق و به‌روز باشد. هرگونه نقص در گزارش‌دهی می‌تواند به تأخیر در اقدامات قانونی بینجامد. مؤسسه‌های مالی باید از دوره‌های آموزشی برای آشنایی با روش‌های صحیح گزارش‌دهی بهره ببرند.

مزیت‌های گزارش‌دهی تراکنش‌های مشکوک از این قرار است:

استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی در تحلیل و شناسایی تراکنش‌های مشکوک نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. این فناوری‌ها، با بررسی الگوهای تراکنش و مقایسه با داده‌های گذشته، به شناسایی زودهنگام جرایم کمک می‌کنند؛ درنتیجه، گزارش‌دهی به موقع موجب جلوگیری از پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم می‌شود.

نقش KYB ،KYC و KYT در اجرای AML

روش‌های احراز هویت، مانند KYC (احراز هویت مشتری)، KYB (احراز هویت اشخاص حقوقی) و KYT (شناسایی تراکنش)، از ارکان حیاتی در اجرای AML به شمار می‌آیند. این رویکردها ابزارهای قدرتمندی برای کاهش ریسک پول‌شویی و تأمین مالی تروریسم هستند. هر یک از این روش‌ها نقش خاص خود را در حفظ شفافیت و ایمنی نظام مالی ایفا می‌کنند.

این جدول نمونه‌ای از ویژگی‌های KYC ،KYB و KYT را ارائه می‌کند:

با به‌کارگیری همزمان این سه روش، مؤسسات مالی می‌توانند نظارت بهتری بر فعالیت‌های مالی داشته باشند. این رویکرد چندلایه تضمین می‌کند که هر جنبه از فعالیت‌های مالی از لحاظ هویتی و تراکنشی به‌دقت بررسی شود؛ درنتیجه، احتمال وقوع پول‌شویی به حداقل می‌رسد؛ علاوه‌براین استفاده از فناوری‌های نوین، مانند هوش مصنوعی، در تحلیل داده‌ها نقش مهمی در بهبود کارایی این روش‌ها ایفا می‌کند.

ریسک‌ها و چالش‌های پیش‌روی مؤسسات مالی در زمینه AML

مؤسسات مالی اقدامات ضد پول‌شویی با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند. این چالش‌ها از پیچیدگی تراکنش‌های مالی و تغییرات سریع در فناوری‌های پول‌شویی ناشی می‌شود. 

این جدول چالش‌های اصلی مؤسسات مالی و راهکارهای پیشنهادی را خلاصه می‌کند:

مواجهه با چالش‌های موجود به انعطاف‌پذیری و به‌روزرسانی مداوم نیازمند است. مؤسسات مالی باید از تجربه‌های گذشته و فناوری‌های نوین بهره ببرند تا بتوانند دربرابر تهدیدات مالی مقاومت کنند.

فناوری‌های نوین در شناسایی تراکنش‌های مشکوک

گسترش سریع فناوری‌های دیجیتال و افزایش حجم تراکنش‌های مالی بهره‌گیری از ابزارهای هوشمند را به ضرورتی اساسی در شناسایی فعالیت‌های مشکوک تبدیل کرده است. فناوری‌های نوینی که در شناسایی تراکنش‌های مشکوک کاربرد دارند از این قرار است:

• هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: الگوریتم‌های هوش مصنوعی و یادگیری ماشین با تحلیل دقیق حجم عظیمی از داده‌های مالی، الگوهای رفتاری مشتریان را شناسایی می‌کنند و تغییرات ناگهانی و غیرعادی را تشخیص می‌دهند.
• تحلیل داده‌های بزرگ (Big Data): فناوری‌ تحلیل داده‌های بزرگ امکان پردازش و بررسی اطلاعات از منابع متنوع را به‌صورت همزمان فراهم می‌کنند. این فناوری‌ها با استفاده از داده‌کاوی، روندهای تاریخی و مقایسه با داده‌های جاری، به استخراج الگوهای نامتعارف کمک می‌کنند.
• سیستم‌های پایش بی‌درنگ: استفاده از سیستم‌های پایش و نظارت بی‌درنگ امکان بررسی لحظه‌ای تراکنش‌ها را فراهم می‌کند. این سیستم‌ها با اتصال به بانک‌های اطلاعاتی و استفاده از فناوری‌های ارتباطی پیشرفته، در صورت شناسایی هرگونه تراکنش مشکوک، به‌صورت فوری هشدار می‌دهند. 
• ادغام فناوری‌های نوین با ساختارهای موجود: یکی از چالش‌های مهم در اجرای فناوری‌های نوین، یکپارچه‌سازی آن‌ها با سیستم‌های سنتی مؤسسه‌های مالی است. ایجاد رابط‌های کاربردی (API) و استفاده از استانداردهای جهانی در تبادل داده امکان یکپارچگی سیستم‌های قدیمی با فناوری‌های جدید را فراهم می‌کند. 

درمجموع، استفاده از فناوری‌های نوین در شناسایی تراکنش‌های مشکوک، نه‌تنها بهبود دقت نظارت را رقم می‌زند، با ارائه هشدارهای سریع و دقیق، نقش کلیدی در پیشگیری از جرایم مالی و ارتقای امنیت نظام‌های مالی ایفا می‌کند.

جمع‌بندی درباره AML یا مبارزه با پول‌شویی

در این مقاله به بررسی جامع مفاهیم، تاریخچه و چارچوب‌های مبارزه با پول‌شویی (AML) پرداخته شد. از نخستین تلاش‌های اوایل قرن بیستم تا تدوین استانداردهای بین‌المللی تغییرات چشمگیری در قوانین AML را شاهد بوده‌ایم. سازمان‌هایی مانند FATF، UNODC، INTERPOL و EUROPOL، با ارائه توصیه‌های فنی، نقش کلیدی در ایجاد چارچوب‌های قانونی ایفا می‌کنند. فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، تحلیل داده‌های بزرگ و سیستم‌های پایش بلادرنگ، امکان شناسایی سریع تراکنش‌های مشکوک را فراهم کرده‌اند؛ همچنین استفاده از روش‌های احراز هویت (KYC, KYB, KYT) و گزارش‌دهی به‌موقع از تراکنش‌های مشکوک، ابزارهای حیاتی پیشگیری از جرایم مالی محسوب می‌شوند. درنهایت، تلفیق استانداردهای بین‌المللی، فناوری‌های نوین و هماهنگی مستمر میان مؤسسات مالی و نهادهای نظارتی، کلید ایجاد یک نظام مالی شفاف، امن و مقاوم است.

پرسش‌های متداول (FAQ)