پروتکل‌های احراز هویت در بانکداری چیست؟ راهنمای جامع پروتکل‌ها و استانداردها
رشد شگرف بانکداری دیجیتال اهمیت موضوع امنیت سایبری و احراز هویت امن را دوچندان کرده است. با پیچیده‌ترشدن حمله‌ها و ورود تکنیک‌های نوین تقلب، بانک‌ها و مؤسسات مالی ناگزیرند روش‌های مؤثرتر و چندلایه‌ای برای تأمین امنیت حساب‌های کاربران خود به کار گیرند. این مطلب، به‌صورت جامع، مفاهیم، روش‌ها، پروتکل‌ها و استانداردهای مطرح در احراز هویت بانکی را بررسی و همچنین چالش‌ها، ملاحظه‌ها و روندهای نوظهور این حوزه را تحلیل می‌کند.
احراز هویت در بانکداری دیجیتال چیست؟
احراز هویت (Authentication) در بانکداری به‌معنای تشخیص و تأیید هویت فرد یا سیستمی است که درخواست دسترسی به حساب یا منابع حساس بانکی را دارد. با گسترده‌ترشدن خدمات آنلاین بانکداری، بهره‌گیری از روش‌ها و پروتکل‌های امن نقشی کلیدی در حفاظت از اطلاعات مشتریان و اعتبار بانک‌ها ایفا می‌کند. اهمیت این موضوع فقط به حفاظت از داده‌ها محدود نمی‌شود. کاهش ریسک تقلب، رعایت مقررات بین‌المللی و جلب اعتماد مشتریان از دیگر مزیت‌های پیاده‌سازی یک سیستم احراز هویت قوی است.
بسیاری از بانک‌ها از ترکیبی از عوامل دانشی (مانند رمز عبور)، عوامل مالکی (مانند توکن سخت‌افزاری یا کارت بانکی) و عوامل ذاتی (مانند اثر انگشت یا عنبیه چشم) استفاده می‌کنند تا امنیت چندلایه‌ای فراهم آورند؛ همچنین رعایت استانداردها و مقرراتی نظیر PCI DSS در زمینه حفاظت از داده‌های کارت بانکی، PSD2 برای ایجاد بانکداری باز (Open Banking) در اتحادیه اروپا و GDPR در حوزه حریم خصوصی اهمیت بسزایی دارد.
پیاده‌سازی موفق فرایندهای احراز هویت قوی، علاوه‌بر مسدودکردن راه نفوذ هکرها و افراد سودجو، بهبود تجربه کاربری و وفاداری مشتریان را رقم می‌زند؛ زیرا کاربران هنگام کار با سامانه‌های بانکی احساس امنیت بیشتری دارند و اعتمادشان به مؤسسه مالی افزایش می‌یابد؛ همچنین، بانک‌ها باید همواره میان پیچیدگی فرایندهای احراز هویت و راحتی کاربران تعادل برقرار کنند؛ برای مثال، احراز هویت چندمرحله‌ای (MFA) یا دوعاملی (2FA) ممکن است زمان بیشتری از مشتری بگیرد، اما درعین‌حال احتمال سوءاستفاده از حساب را به‌طور محسوسی کاهش می‌دهد.
درنهایت، مهم است که بانک‌ها با پایش مستمر تهدیدات جدید، به‌روزنگه‌داشتن زیرساخت‌های امنیتی و ارائه آموزش‌های مداوم به کارکنان و مشتریان، از ظرفیت کامل این سیستم‌ها برای حفاظت از سرمایه مالی و اطلاعاتی خود بهره ببرند.
چرا احراز هویت در بانکداری دیجیتال مهم است؟
درک دلایل اهمیت احراز هویت برای بانک‌ها ضروری است؛ زیرا این فرایند مستقیماً با امنیت و اعتماد مشتریان در ارتباط است. مهم‌ترین دلایل احراز هویت در بانکداری دیجیتال از این قرار است:
- کاهش ریسک سرقت اطلاعات: در فضای آنلاین حملاتی نظیر فیشینگ، بدافزار و حملات مرد میانی (MITM) به‌صورت مستمر در حال تکامل‌اند. استفاده از روش‌های چندلایه یا دوعاملی (2FA/MFA) موجب می‌شود تا حتی اگر یکی از عوامل (مانند رمز عبور) در معرض خطر قرار گیرد، لایه‌های دیگر مانع از نفوذ غیرمجاز شوند.
- حفاظت از اعتبار بانک: موفقیت یک حمله سایبری یا نشت اطلاعات مشتریان می‌تواند ضربه‌ای جدی به اعتبار و وجهه بانک وارد کند. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به‌سرعت این حوادث را منعکس می‌کنند که ممکن است به کاهش اعتماد عمومی بینجامد. استقرار سازوکارهای قوی احراز هویت احتمال وقوع چنین رخدادهایی را تا حد چشمگیری کاهش می‌دهد.
- رعایت الزامات قانونی و مقررات: بسیاری از قوانین بین‌المللی و منطقه‌ای، ازجمله GDPR در اتحادیهٔ اروپا و PCI DSS (Payment Card Industry Data Security Standard) در حوزه پرداخت، الزاماتی سخت‌گیرانه در حوزه حفاظت از داده‌ها و کنترل دسترسی تعیین کرده‌اند. احراز هویت یکی از اجزای کلیدی برای پایبندی به این مقررات است و رعایت‌نکردن آن می‌تواند جریمه‌های مالی و پیامدهای حقوقی جدی برای بانک به‌همراه داشته باشد.
- افزایش اعتماد و رضایت مشتریان: کاربران هنگامی احساس امنیت بیشتری می‌کنند که بدانند بانک‌شان از روش‌های مدرن و چندمرحله‌ای برای تأیید هویت استفاده می‌کند. این موضوع صرفاً به ارتقای امنیت خلاصه نمی‌شود، بلکه در بلندمدت به وفاداری بیشتر، کاهش نرخ ریزش مشتریان و بهبود تجربه کاربری می‌انجامد.
با استفاده از سازوکارهای امن و چندلایه، بانک‌ها قادر خواهند بود علاوه‌بر حفظ حریم خصوصی مشتریان، نرخ حملات موفق و تقلب را به‌شکل چشمگیری کاهش دهند. هم‌زمان، ایجاد توازن میان امنیت و سهولت استفاده (User Experience) بسیار حائز اهمیت است؛ چون پیچیدگی بیش‌ازحد در فرایند احراز هویت ممکن است به نارضایتی مشتریان بینجامد و آنان را از انجام‌دادن تراکنش‌ها یا استفاده از خدمات بانکداری آنلاین منصرف کند. همچنین با پایش مداوم تهدیدات جدید و به‌روزرسانی زیرساخت‌های امنیتی، بانک‌ها می‌توانند به‌شکل فعالانه‌ای از دارایی‌های مالی و داده‌های حساس خود محافظت کنند و اعتماد کاربران را به سطحی فراتر ارتقا دهند و تقلب و حمله‌های موفق را به‌طور چشمگیری کاهش دهند؛ درنتیجه، تصویری قابل‌اعتمادتر در ذهن مشتریان شکل می‌گیرد و به حفظ و گسترش بازار رقابتی بانک کمک می‌کند.
روش‌ها و فناوری‌های متداول در احراز هویت
ابتدا ضروری است با مهم‌ترین فناوری‌ها و عوامل احراز هویت آشنا شویم تا بتوانیم در انتخاب و پیاده‌سازی آن‌ها تصمیمی دقیق و آگاهانه بگیریم. هر روش مزیت‌ها و عیب‌های خود را دارد و بانک‌ها باید براساس ریسک، هزینه و تجربه کاربری، روش یا ترکیبی از روش‌ها را برگزینند.
روش‌ها و فناوری‌های متداول در احراز هویت عموماً به‌این صورت دسته‌بندی می‌شوند:
- عوامل دانشی (Knowledge Factors) — «چیزی که می‌دانید»: شامل رمز عبور، پین‌کد، سؤال امنیتی و الگو (Pattern). ساده‌ترین و رایج‌ترین شیوه احراز هویت است، اما در معرض حملاتی نظیر فیشینگ یا حدس رمز قرار دارد.
- عوامل مالکی (Possession Factors) — «چیزی که دارید»: مانند کارت هوشمند، توکن سخت‌افزاری، کلید امنیتی یا اپلیکیشن‌های تولید رمز پویا (OTP) روی گوشی. حتی اگر رمز عبور درز پیدا کند، مهاجم بدون دراختیارداشتن این ابزار نمی‌تواند به حساب کاربری دسترسی یابد.
- عوامل ذاتی (Inherent Factors) — «چیزی که هستید»: شامل ویژگی‌های بایومتریک، مانند اثر انگشت، عنبیه چشم، تشخیص چهره و حتی تشخیص رگ کف دست. در این روش جعل داده‌های هویتی دشوارتر است، البته هزینه و پیچیدگی پیاده‌سازی آن بیشتر است و روش‌های پیشرفته‌تری برای جعل آن‌ها هم در حال ظهور است.
نکته تکمیلی: عوامل رفتاری
برخی منابع عوامل رفتاری (Behavioral) و بایومتریک رفتاری را نیز در دسته‌ای جداگانه تحت عنوان «چیزی که انجام می‌دهید» معرفی می‌کنند؛ مثلاً شیوه تایپ، نحوه حرکت موس یا کار با صفحه لمسی تلفن همراه. این روش‌ها به‌صورت نامحسوس و پس‌زمینه‌ای اجرا می‌شوند و می‌توانند لایه امنیتی جدیدی اضافه کنند.
ترکیب این عوامل در عمل می‌تواند امنیت را به‌شکل تصاعدی افزایش دهد. برای مثال، داشتن تنها رمز عبور (عامل دانشی) کافی نیست، اما اگر همراه با یک توکن سخت‌افزاری (عامل مالکی) یا اثر انگشت (عامل ذاتی) استفاده شود، ریسک حمله به‌شدت کاهش می‌یابد. البته باید در نظر داشت هرچه لایه‌های امنیتی بیشتر باشند، هزینه و پیچیدگی پیاده‌سازی بالاتر می‌رود و ممکن است تجربه کاربری نیز تحت تأثیر قرار گیرد. ازاین‌رو، بانک‌ها باید پیش از انتخاب روش احراز هویت، بررسی‌های همه‌جانبه‌ای درباره نیازمندی‌ها، میزان ریسک‌پذیری و بازخورد مشتریان خود انجام دهند.
سطوح احراز هویت (SFA ،2FA و MFA)
حال که می‌دانیم از چه «عامل‌هایی» می‌توان برای احراز هویت استفاده کرد، نوبت به شناخت سطوح مختلف احراز هویت می‌رسد. باید این نکته را در نظر گرفت که با پیشرفت حمله‌های سایبری، استفاده از روش‌های تک‌عاملی (SFA) بیش‌ازپیش ناامن شده است؛ به‌همین دلیل، بانک‌ها عموماً به‌سمت دوعاملی (2FA) یا چندعاملی (MFA) حرکت می‌کنند.
- احراز هویت تک‌عاملی (SFA): این روش بر پایه یک عامل واحد (مانند رمز عبور یا پین‌کد) است. سادگی آن باعث رواجش شده است، اما آسیب‌پذیری بالایی در برابر حملات فیشینگ و سوءاستفاده از رمز عبور دارد. گاه هنوز برای دسترسی به بخش‌های کم‌اهمیت یا عمومی SFA استفاده می‌شود.
- احراز هویت دوعاملی (2FA): در این روش دو عامل متفاوت ترکیب می‌شوند، مثلاً رمز عبور (عامل دانشی) و رمز یکبارمصرف پیامکی (عامل مالکی). این ترکیب باعث می‌شود چنانچه عامل اول درز کند، عامل دوم جلوی دسترسی غیرمجاز را بگیرد. 2FA، در قیاس با SFA، امنیت بسیار بیشتری دارد و معمولاً برای ورود به حساب اینترنت بانک یا تأیید تراکنش‌های متوسط استفاده می‌شود.
- احراز هویت چندعاملی (MFA): روشی که ممکن است از دو یا چند عامل مختلف از دسته‌های دانشی، مالکی و ذاتی بهره بگیرد، برای مثال، رمز عبور، بعلاوه اثر انگشت، بعلاوه توکن سخت‌افزاری. MFA بالاترین سطح امنیت را ارائه می‌کند، اما پیاده‌سازی و مدیریت آن نیز پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر است. بانک‌ها اغلب این روش را برای تراکنش‌های حیاتی یا مبالغ بالا اجباری می‌کنند تا ریسک تقلب و نفوذ به حداقل برسد.
نکته تکمیلی
- توازن امنیت و تجربه کاربری: هرچه عوامل احراز هویت بیشتر باشند، احتمالاً فرایند ورود یا تأیید تراکنش طولانی‌تر می‌شود و ممکن است به نارضایتی کاربران بینجامد.
- هزینه‌های زیرساخت و نگهداشت: در MFA معمولاً سخت‌افزار خاص یا زیرساخت پیچیده‌تری لازم است؛ بنابراین بانک‌ها باید هزینه و ریسک را در کنار میزان امنیتی که به دست می‌آورند در نظر بگیرند.
- رویکردهای تطبیقی (Adaptive MFA): برخی بانک‌ها، بسته به موقعیت جغرافیایی، سابقه کاربر یا مبلغ تراکنش، سطح احراز هویت را به‌صورت پویا تغییر می‌دهند؛ یعنی صرفاً در شرایط پرخطر، لایه امنیتی سوم اضافه می‌شود.
با درنظرگرفتن این موارد، می‌توان گفت انتخاب میان 2FA و MFA عمدتاً تابع سطح ریسک، قوانین و مقررات حاکم، ترجیح کاربران و هزینه‌های پیاده‌سازی است. برای تراکنش‌های حیاتی یا مبالغ کلان MFA می‌تواند بهترین گزینه باشد، در حالی که برای عملیات عادی یا کم‌اهمیت‌تر، 2FA یا حتی SFA در شرایط خاص ممکن است کفایت کند. ریسک و میزان حساسیت تراکنش‌ها بستگی دارد. برای انتقال‌وجه‌های بزرگ یا دسترسی به سرویس‌های حیاتی MFA می‌تواند جلوه‌ای از حداکثر امنیت را ارائه کند.
پروتکل‌های رایج در احراز هویت بانکی
در ادامه مهم‌ترین پروتکل‌ها را توضیح داده‌ایم، یعنی قواعدی که تعریف می‌کنند تبادل اطلاعات احراز هویت بین کاربر و سرور یا سرویس ثالث چگونه انجام شود. انتخاب پروتکل مناسب بر کاهش حملات فیشینگ و جعل هویت تأثیر بسزایی می‌گذارد.
هر پروتکل رویکردی متفاوت برای تبادل داده‌های احراز هویت دارد و بانک‌ها براساس زیرساخت، قوانین منطقه‌ای و اولویت‌های امنیتی خود، ممکن است یک یا چند پروتکل را پیاده‌سازی کنند. این جدول پروتکل‌های مطرح را توضیح داده است:
| نام پروتکل | روش کار | مزایا | معایب |
| PAP (Password Authentication Protocol) | ارسال رمز عبور به‌صورت متن ساده | پیاده‌سازی آسان | امنیت ضعیف به‌دلیل ارسال رمز عبور در قالب متن ساده |
| CHAP (Challenge-Handshake Authentication Protocol) | مکانیسم چالش‌ـ‌پاسخ برای ارسال‌نکردن مستقیم رمز عبور | ارسال‌نکردن صریح رمز عبور؛ امنیت بالاتر از PAP | نیاز به تعامل مستمر میان سرور و کاربر |
| OAuth 2.0 / OpenID Connect | ارائه توکن دسترسی و شناسایی کاربر بدون افشای رمز عبور اصلی در سرویس‌های ثالث | امنیت بالا، مناسب برای بانکداری باز | پیاده‌سازی پیچیده، نیاز به مدیریت مستمر توکن‌های دسترسی |
| FIDO2 / WebAuthn | احراز هویت بدون رمز عبور با توکن سخت‌افزاری یا بیومتریک در مرورگر | امنیت بالا، کاهش حملات فیشینگ | نیاز به سخت‌افزار خاص و پشتیبانی مرورگرها و بانک |
| 3D Secure | هدایت کاربر به یک درگاه اختصاصی برای تأیید هویت صاحب کارت بانکی در خریدهای آنلاین | کاهش احتمال تقلب در پرداخت آنلاین | افزودن مرحله اضافه در فرایند خرید که ممکن است تجربه کاربری را تحت‌تأثیر قرار دهد |
همان‌طور که در جدول دیده می‌شود، پروتکل‌های سنتی مانند PAP و CHAP، با وجود سادگی پیاده‌سازی، امنیت کمتری در مقایسه با گزینه‌های جدید دارند؛ درمقابل، پروتکل‌های جدیدتر، مانند FIDO2 و OAuth 2.0، امنیت بالاتری ارائه می‌کنند، اما پیچیدگی و هزینه پیاده‌سازی آن‌ها نیز بیشتر است.
استانداردهای امنیتی مهم در بانکداری
علاوه بر پروتکل‌ها، بانک‌ها باید الزامات امنیتی و استانداردهای بین‌المللی یا منطقه‌ای را رعایت کنند تا داده‌های حساس مشتریان را محفوظ نگه دارند و با قوانین حاکم نیز همسو باشند. برخی از این استانداردها جنبه الزام قانونی دارند و برخی دیگر، چارچوب‌هایی برای بهبود امنیت سازمانی ارائه می‌کنند. این جدول استانداردهای امنیتی مهم در بانکداری را مقایسه کرده است:
| استاندارد | حوزه کاربرد | مزایا | ملاحظات |
| PCI DSS | محافظت از داده‌های کارت بانکی (شماره‌کارت، تاریخ انقضا، CVV و…) | کاهش خطر سرقت اطلاعات کارت و افزایش اعتماد کاربران | هزینه و سرمایه‌گذاری قابل‌توجه برای رعایت الزامات |
| PSD2 | اتحادیه اروپا؛ بانکداری باز و الزام به احراز هویت قوی | ایجاد رقابت بیشتر در خدمات مالی، تسهیل نوآوری در حوزه فین‌تک | مهم برای بانک‌های اروپایی؛ الزام به Strong Customer Authentication |
| GDPR | حفاظت از داده‌های شخصی کاربران در اتحادیه اروپا | ارتقای حریم خصوصی و شفافیت در پردازش داده | جریمه‌های سنگین در صورت نقض قوانین؛ تأثیر بر شیوه ذخیره‌سازی و نگهداری داده‌ها |
| ISO/IEC 27001 | چارچوب سیستم مدیریت امنیت اطلاعات (ISMS) | ارائه ساختار جامع برای مدیریت امنیت در سازمان‌ها | نیازمند تعیین نقش «CISO» (مدیر ارشد امنیت اطلاعات) برای نظارت مستمر بر اجرای الزامات |
رعایت این استانداردها، نه‌تنها از منظر امنیتی مهم است، یک ابزار بازاریابی قدرتمند برای بانک به‌شمار می‌رود. مشتریان و شرکای تجاری تمایل بیشتری به همکاری با مؤسساتی دارند که گواهینامه‌های امنیتی معتبر دارند.
چالش‌ها و ملاحظه‌های پیاده‌سازی پروتکل‌ها و استانداردها
پیاده‌سازی هر یک از روش‌ها و پروتکل‌های ذکرشده با موانع و هزینه‌های گوناگونی همراه است. هیچ راهکار واحدی برای همه بانک‌ها وجود ندارد و هر مؤسسه مالی باید با توجه به تحلیل ریسک، منابع مالی و نیازهای کاربران خود تصمیم‌گیری کند. چالش‌های پیاده‌سازی پروتکل‌ها و استانداردها، به‌صورت کلی، از این قرارند:
- حریم خصوصی و حفاظت از داده‌ها: بانک‌ها، علاوه بر رعایت مقرراتی چون GDPR یا PCI DSS، باید به ذخیره‌سازی امن داده‌های حساس، مدیریت دسترسی درون‌سازمانی و رمزگذاری مناسب توجه کنند. هرگونه ضعف در این بخش، ریسک نشت اطلاعات و تبعات قانونی را در پی دارد.
- تجربه کاربری (UX): فرایندهای پیچیده احراز هویت ممکن است به افزایش نرخ ریزش کاربر و شکایات مشتریان بینجامد. بانک‌ها باید میان سطح امنیتی و سهولت کاربری توازن برقرار کنند تا ضمن کاهش حملات، رضایت مشتریان نیز حفظ شود.
- مقاومت دربرابر تهدیدات امنیتی: حملاتی نظیر فیشینگ، مهندسی اجتماعی و بدافزار به‌طور مداوم در حال پیشرفت‌اند. استفاده از رویکردهایی مانند هوش مصنوعی و تحلیل رفتار کاربر (Behavioral Biometrics) به تشخیص زودهنگام حمله‌ها کمک می‌کند، اما مستلزم هزینه و پیچیدگی بیشتر است.
- هزینه‌های پیاده‌سازی و نگهداری: ارتقای زیرساخت‌های قدیمی (Legacy) برای پشتیبانی از استانداردهای مدرن یا روش‌های چندعاملی، می‌تواند پرهزینه باشد. بانک‌ها باید هزینه‌های پیاده‌سازی، نگهداری مستمر و به‌روزرسانی سیستم‌ها را با میزان ریسک و نیازمندی‌های کاربران خود مقایسه کنند.
در کنار این موارد باید به زیرساخت‌های نرم‌افزاری، ارتقای مداوم سیستم‌ها و آموزش کارکنان نیز توجه ویژه‌ای کرد. گاهی هزینه‌های صرفاً تکنولوژیک در اولویت قرار می‌گیرند و مبحث حیاتی «آگاهی‌بخشی و فرهنگ‌سازی امنیتی» به حاشیه رانده می‌شود، درحالی‌که یکی از بهترین راه‌های کاهش حملات فیشینگ و مهندسی اجتماعی، آموزش صحیح کاربران و کارمندان است؛ به‌علاوه، برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های مستمر می‌تواند آگاهی کارکنان از الگوهای حملات نوین را بالا ببرد و درصد موفقیت این حملات را کاهش دهد.
روندهای نوظهور در احراز هویت بانکی
فناوری روزبه‌روز در حال پیشرفت است و بانک‌ها نیز برای حفظ امنیت خود باید با جدیدترین روش‌ها همگام شوند. در ادامه، مهم‌ترین روندهای نوظهور را مرور می‌کنیم که اگرچه هنوز در حال تکامل‌اند و ممکن است در برخی بانک‌ها به‌صورت آزمایشی اجرا شوند، آینده روشنی در پیش دارند:
- احراز هویت مبتنی بر رفتار (Behavioral Biometrics): در این روش الگوهای رفتاری کاربر (مانند نحوهٔ تایپ، حرکت موس یا لمس صفحه‌نمایش موبایل) به‌صورت مداوم تحلیل می‌شود و احراز هویت بایومتریک رفتاری ازجمله آن‌هاست. این روش می‌تواند به‌صورت نامحسوس در پس‌زمینه کار کند و نیاز به دخالت مداوم کاربر را کاهش دهد. چالش اصلی اطمینان از حفظ حریم خصوصی و فراهم‌کردن زیرساخت پردازشی قدرتمند است.
- هوش مصنوعی و یادگیری ماشین: با استفاده از الگوریتم‌های AI، سامانه‌های بانکی می‌توانند رفتارهای مشکوک را شناسایی و دسترسی را به‌سرعت مسدود کنند یا لایه اضافه‌ای از احراز هویت را اعمال کنند؛ برای مثال، تشخیص تراکنش غیرعادی یا حملات فیشینگ هدفمند از جمله کاربردهای هوش مصنوعی است.
- احراز هویت بدون رمز عبور (Passwordless): در این رویکرد سعی بر حذف وابستگی به رمز عبورهای سنتی است که همواره در معرض حدس‌زدن یا فیشینگ قرار دارند. جایگزین‌ها می‌توانند شامل توکن‌های سخت‌افزاری مبتنی بر FIDO2 یا شناسایی بایومتریک قوی (چهره یا عنبیه) باشند. این روش، علاوه بر رفع معضل فراموشی رمز، احتمال وقوع حملات فیشینگ را نیز کاهش می‌دهد.
- مدل‌های ترکیبی و چندلایه: ترکیب روش‌های مختلف (مانند MFA)، استفاده تطبیقی (Adaptive Authentication) یا ادغام چند پروتکل و استاندارد (مثلاً OAuth، بعلاوه FIDO2) به بانک‌ها امکان می‌دهد بسته به سطح ریسک هر تراکنش، لایه‌های امنیتی مناسب را فعال کنند. این مدل‌های منعطف هم امنیت و هم تجربه کاربری را به‌طور پویا در نظر می‌گیرند.
این رویکردهای نوآورانه می‌توانند امنیت تراکنش‌های مالی را به‌طور چشمگیری افزایش دهند و از حملات رایج تا حد زیادی جلوگیری کنند؛ همچنین هوشمندبودن برخی از این راهکارها (مانند تحلیل رفتاری) از تعداد دفعاتی می‌کاهد که کاربر باید هویت خود را به‌صورت سنتی تأیید کند و درنتیجه تجربه کاربری بهبود می‌یابد.
بااین‌حال پیاده‌سازی آن‌ها معمولاً نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، آموزش کارکنان و بررسی عمیق مسائل حریم خصوصی است. بانک‌ها باید با درنظرگرفتن این موارد و براساس نیازهای داخلی و انتظارات مشتریان خود تصمیم بگیرند که کدام فناوری یا ترکیبی از فناوری‌ها را در چه مقیاسی اجرا کنند.
جمع‌بندی
با توجه به رشد تصاعدی بانکداری دیجیتال هیچ بانک یا مؤسسه مالی نمی‌تواند خطرات امنیتی را نادیده بگیرد. پیاده‌سازی سیستم‌های احراز هویت چندلایه و رعایت استانداردهای امنیتی معتبر، کلید محافظت از دارایی مشتریان و اعتبار سازمان است؛ درعین‌حال تعادل میان امنیت و تجربه کاربری نیز اهمیت فراوان دارد؛ زیرا پیچیدگی بیش‌ازحد در احراز هویت ممکن است نارضایتی مشتریان را رقم بزند.
تنوع پروتکل‌ها (از PAP و CHAP گرفته تا OAuth، FIDO2 و 3D Secure) و روش‌های مختلف احراز هویت (بیومتریک، توکن سخت‌افزاری، OTP و…) این امکان را فراهم می‌کند تا هر بانک، راهکاری شخصی‌سازی‌شده براساس نیاز و بودجه خود برگزیند؛ بااین‌حال هیچ‌گاه نباید از آموزش کاربران، تحلیل مستمر ریسک و به‌روزرسانی زیرساخت‌های امنیتی غافل شد.
منابع و مراجع پیشنهادی
پرسش‌های متداول
احراز هویت دوعاملی (2FA) معمولاً دو عامل از سه عامل دانشی (مثلاً رمز عبور)، مالکی (مثلاً توکن سخت‌افزاری) و ذاتی (بیومتریک) را شامل است، اما احراز هویت چندعاملی (MFA) ممکن است از دو یا چند عامل مختلف به‌صورت هم‌زمان استفاده کند و به دو عامل محدود نیست؛ بنابراین MFA، در مقایسه با 2FA، انعطاف‌پذیری بیشتری دارد و امنیت قوی‌تری ارائه می‌کند؛ برای مثال، بانک‌ها می‌توانند در یک تراکنش حساس، هم رمز عبور، هم توکن سخت‌افزاری و هم اثر انگشت را هم‌زمان برای تأیید هویت درخواست کنند.
استاندارد PCI DSS برای حفاظت از داده‌های کارت بانکی (مانند شماره‌کارت، CVV و تاریخ انقضا) تدوین شده است. بانک‌ها با رعایت این استاندارد، خطر سرقت اطلاعات کارت و تقلب در تراکنش‌های آنلاین را به‌طرز چشمگیری کاهش می‌دهند؛ علاوه‌براین پیروی از الزامات PCI DSS به افزایش اعتماد مشتریان و پذیرندگان کارت می‌انجامد و در صورت رعایت‌نشدن، بانک ممکن است با جریمه‌های چشمگیر و آسیب به اعتبار خود مواجه شود.
پروتکل OAuth 2.0 عمدتاً برای اعطای دسترسی محدود به سرویس‌های ثالث بدون نیاز به افشای رمز عبور طراحی شده است. در این ساختار کاربر ازطریق توکن‌های دسترسی به سرویس‌ها لاگین می‌کند، اما FIDO2 رویکردی بدون رمز عبور ارائه و از توکن سخت‌افزاری یا بیومتریک برای احراز هویت استفاده می‌کند تا وابستگی به رمز عبور حذف شود؛ به‌عبارت دیگر، OAuth 2.0 روی صدور و مدیریت توکن‌های دسترسی متمرکز است، ولی FIDO2 بر حذف رمز عبور و استفاده از روش‌های قوی‌تر برای تأیید هویت فرد تأکید می‌کند.
هرچند روش‌های بیومتریک، مانند اثر انگشت، عنبیه چشم یا تشخیص چهره، سطح امنیت بسیار بالاتری در مقایسه با رمز عبورهای سنتی دارند، به‌طور مطلق نفوذناپذیر نیستند. هکرها ممکن است با جعل داده‌های بیومتریک یا استفاده از تصاویر باکیفیت، سامانه‌های ضعیف‌تر را دور بزنند؛ به‌همین دلیل، ترکیب بیومتریک با روش‌های دیگر (مثلاً توکن یا رمز یکبارمصرف) توصیه می‌شود تا احتمال موفقیت حمله به حداقل برسد.
هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین با تحلیل الگوهای رفتاری کاربران، تشخیص سریع ناهنجاری‌ها و پیش‌بینی حمله‌های احتمالی، به ارتقای امنیت بانکداری دیجیتال کمک می‌کنند؛ برای مثال، اگر سیستم AI تغییر ناگهانی در الگوی تراکنش یا نحوه ورود کاربر تشخیص دهد، می‌تواند هشدار داده یا دسترسی مشکوک را مسدود کند؛ به‌این ترتیب، استفاده از تکنیک‌های AI درصد خطا را کاهش می‌دهد و زمان پاسخ‌گویی به حملات را کوتاه می‌کند.
هرچند امنیت اولویت بالایی برای بانک‌ها دارد، اگر فرایند احراز هویت بیش‌ازحد پیچیده و زمان‌بر باشد، تجربه کاربری لطمه می‌بیند و ممکن است کاربران از سرویس منصرف شوند یا نارضایتی خود را ابراز کنند؛ بنابراین بانک‌ها باید روشی را انتخاب کنند که هم امنیت قابل‌قبولی داشته باشد و هم درعین‌حال کاربران بتوانند به‌سرعت و راحتی وارد حساب‌های خود شوند و تراکنش انجام دهند. تعادل میان این دو عامل رمز موفقیت در بانکداری دیجیتال مدرن است.
بانک‌ها به‌سوی احراز هویت مبتنی بر رفتار (Behavioral Biometrics)، هوش مصنوعی (AI)، و روش‌های بدون رمز عبور (Passwordless) حرکت می‌کنند. این رویکردها با تشخیص الگوهای رفتاری کاربر، مانند نحوه تایپ‌کردن یا حرکت‌های موس، استفاده از کلیدهای سخت‌افزاری یا بیومتریک‌های پیشرفته و همچنین یادگیری ماشین برای پیش‌بینی و پیشگیری از حملات امنیت را به‌طرز چشمگیری افزایش می‌دهند؛ همچنین مدل‌های ترکیبی و چندلایه با ترکیب چند عامل متفاوت، سطح بالاتری از اطمینان و اعتماد را برای هر دو طرف (بانک و کاربر) فراهم می‌کنند.