دستورعمل خدمات پرداخت یا PSD چیست و چگونه خدمات پرداخت اروپا را متحول کرد؟

با گسترش سریع اقتصاد دیجیتال و توسعه خدمات مالی آنلاین، اتحادیه اروپا نیازمند چارچوبی مدرن و یکپارچه برای تنظیم و هماهنگ‌سازی سیستم‌های پرداخت خود بود. در این راستا، PSD1 یا دستورعمل خدمات پرداخت ۱ (Payment Services Directive 1) و سپس PSD2 یا دستورعمل خدمات پرداخت ۲ (Payment Services Directive 2) به‌عنوان زیرساخت‌های قانونی این تحول بزرگ معرفی شدند. PSD1 اولین قدم‌های اساسی در ایجاد یک فضای رقابتی و شفاف در حوزه پرداخت‌ها بود؛ اما با پیچیدگی‌های روزافزون خدمات مالی و تهدیدات امنیتی جدید، نیاز به قانونی جامع‌تر و به‌روزتر احساس شد که درنهایت به تدوین PSD2 انجامید. در این مطلب به دستورعمل خدمات پرداخت یا PSD پرداخته‌ایم و به سراغ PSD1 رفته‌ایم و نحوه شکل‌گیری و تحول آن را توضیح داده‌ایم.

قوانین و مقررات اتحادیه اروپا در حوزه پرداخت

قوانین و مقررات اروپایی حوزه خدمات پرداخت مجموعه‌ای از دستورعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها هستند که با هدف تنظیم، ساماندهی و ارتقای شفافیت و امنیت در نظام پرداخت الکترونیک اتحادیه اروپا تدوین شده‌اند. این چارچوب‌های قانونی با تمرکز بر موضوعاتی مانند حفاظت از حقوق مصرف‌کنندگان، جلوگیری از کلاه‌برداری و پول‌شویی، و ارتقای رقابت میان مؤسسات مالی، زمینه را برای شکل‌گیری یک بازار یکپارچه و پویای مالی فراهم می‌کنند.

در کنار دو دستورعمل خدمات پرداخت (PSD1 و PSD2)، برخی از مهم‌ترین مقررات مالی دیگری که با همین رویکرد در اتحادیه اروپا به کار گرفته می‌شوند، عبارت‌اند از:

• دستورالعمل پول الکترونیک (EMD)
• دستورالعمل بازارهای ابزارهای مالی (MiFID II)
• دستورالعمل ضد پول‌شویی (AMLD)
• آیین‌نامه کارمزدهای بین‌بانکی (IFR)

این مقررات و دستورعمل‌ها، در کنار PSD1 و PSD2، پازل بزرگ‌تری از نظام قانون‌گذاری مالی و پرداختی در اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهند.

دستورعمل خدمات پرداخت ۱ (PSD1)

در آغاز هزاره جدید بازار خدمات پرداخت الکترونیکی در اروپا با سرعتی چشمگیر در حال رشد بود؛ بااین‌حال هر کشور چارچوب‌های قانونی و سازوکارهای اجرایی متفاوتی داشت که از شکل‌گیری یک بازار منسجم و رقابتی جلوگیری می‌کرد؛ همچنین رشد اینترنت و تجارت الکترونیک باعث شد تقاضا برای تراکنش‌های فرامرزی و آنی افزایش یابد. در چنین فضایی، ضرورت تدوین مقرراتی جامع و هماهنگ برای مدیریت خدمات پرداخت بیشتر از همیشه احساس می‌شد.

«دستورعمل خدمات پرداخت ۱ (PSD1)» پاسخی بود به این شرایط. این دستورعمل در سال ۲۰۰۷ تصویب و از سال ۲۰۰۹ اجرایی شد و هدف‌های کلیدی متعددی را دنبال می‌کرد؛ ازجمله دستاوردهای PSD1 می‌توان به کاهش پیچیدگی تراکنش‌های برون‌مرزی، ایجاد شفافیت در کارمزدها و فرایندهای پرداخت، تسهیل ورود شرکت‌های نوآور به بازار و مهم‌تر از همه، جلب اعتماد کاربران با وضع قوانین حمایتی و امنیتی مناسب اشاره کرد.

PSD1 توانست قدم نخست را برای یکپارچه‌سازی نظام‌های پرداخت در اتحادیه اروپا بردارد و زمینه را برای تغییرات گسترده‌تر در سال‌های بعد فراهم کند.

اهداف PSD1

با تصویب دستورعمل خدمات پرداخت ۱ (PSD1)، اتحادیه اروپا درصدد ایجاد بستری همگون و شفاف برای تنظیم و یکپارچه‌سازی خدمات پرداخت برآمد. در فضای مالی آن زمان نبود قوانین یکدست در میان کشورهای عضو و همچنین فقدان شفافیت در هزینه‌ها و فرایندهای پرداخت، رقابت و اعتماد مشتریان را تحت‌تأثیر قرار می‌داد؛ به‌همین منظور، PSD1 تلاش کرد چارچوبی مؤثر برای مدیریت بهتر تراکنش‌های الکترونیکی و برون‌مرزی فراهم کند.

ازجمله اهداف کلیدی PSD1 می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• یکپارچه‌سازی بازار خدمات پرداخت: حذف موانع موجود و ایجاد شرایط برابر برای ارائه‌دهندگان خدمات در سراسر اتحادیه اروپا.
• افزایش شفافیت و امنیت: بهبود قوانین مرتبط با حفاظت از مصرف‌کننده و اطلاع‌رسانی درباره هزینه‌ها و زمان‌بندی تراکنش‌ها.
• تسهیل رقابت: فراهم‌کردن محیطی که شرکت‌های جدید، به‌ویژه فین‌تک‌ها، بتوانند راحت‌تر وارد بازار شوند و خدمات نوآورانه ارائه کنند.
• ایجاد اعتماد مشتریان: کاهش پیچیدگی تراکنش‌های فرامرزی برای کاربران و افزایش اطمینان آنان در استفاده از خدمات پرداخت.

این مجموعه اهداف زمینه‌ساز شکل‌گیری چارچوبی فراگیر برای توسعه پایدار و ایمن بازار خدمات پرداخت در سراسر اتحادیه اروپا شد.

پیشنهاد می‌کنیم با انواع روش‌های پرداخت بیشتر آشنا شوید.

مفاد کلیدی دستورعمل خدمات پرداخت ۱

با تصویب و اجرایی‌شدن PSD1 اتحادیه اروپا چارچوبی اساسی برای قانون‌گذاری و نظارت بر خدمات پرداخت ایجاد کرد. این چارچوب، مقررات دقیقی را برای ایجاد شفافیت در فرایندهای مالی، حفظ حقوق مشتریان و تضمین امنیت تراکنش‌ها معرفی کرد. مهم‌ترین مفاد PSD1 عبارت‌اند از:

• مجوزدهی به ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت (PSPs): تمامی ارائه‌کنندگان خدمات پرداخت ملزم به دریافت مجوز و رعایت الزامات قانونی مشخص شدند تا از یک چارچوب نظارتی هماهنگ پیروی کنند.
• شفافیت تراکنش‌ها: ارائه اطلاعات واضح به مشتریان درباره هزینه‌ها، نرخ تبدیل ارز و زمان انجام‌شدن تراکنش‌ها ضروری شد تا مصرف‌کنندگان بتوانند تصمیم‌های مالی آگاهانه‌تری بگیرند.
• مسئولیت‌پذیری: تعیین حقوق و مسئولیت‌های مشتریان و ارائه‌کنندگان خدمات پرداخت در صورت بروز خطا یا کلاهبرداری، سبب کاهش اختلافات و افزایش اعتماد کاربران شد.
• زمان‌بندی استاندارد تراکنش‌ها: تراکنش‌ها باید ظرف یک روز کاری به انجام برسند؛ این امر به یکسان‌سازی فرایندها در سطح اتحادیه اروپا کمک شایانی کرد.
  بهبود همکاری بین‌بانکی: هماهنگی بیشتر میان بانک‌های کشورهای عضو و تسهیل نقل‌وانتقال وجوه در سطح بین‌المللی از اهداف اصلی PSD1 بود که به توسعه بیشتر خدمات پرداخت کمک کرد.

این مفاد بنیانی برای ایجاد فضایی رقابتی و امن در حوزه خدمات پرداخت فراهم کرد؛ همچنین مسیر را برای پذیرش فناوری‌های مالی و ارائه خدمات نوآورانه هموار کرد.

دامنه و شمولیت PSD1

حوزه جغرافیایی و انواع خدمات تحت پوشش دستورعمل خدمات پرداخت ۱ یکی دیگر از بخش‌های مهم این دستورعمل است. PSD1، با هدف ایجاد همگرایی در مقررات پرداخت الکترونیک، در طیف گسترده‌ای از خدمات مالی اعمال شد و کشورهای متعددی را به رعایت چارچوب‌های قانونی خود ملزم کرد؛ درعین‌حال برخی از خدمات نیز به‌دلایل مختلف از شمول این دستورعمل خارج ماندند:

• کشورهای مشمول: تمامی کشورهای عضو اتحادیه اروپا و منطقه اقتصادی اروپا (EEA) تحت‌پوشش این دستورعمل قرار گرفتند که سبب همگرایی قوانین مرتبط با پرداخت الکترونیک در محدوده وسیعی از کشورهای اروپایی شد.
• خدمات تحت‌پوشش: پرداخت‌های کارتی (دبیت و اعتباری)، انتقالات الکترونیکی و تراکنش‌های مستقیم میان حساب‌های بانکی (Direct Debit) خدمات تحت‌پوشش PSD1 بودند.
• استثناها: خدماتی که در چارچوب سیستم‌های محدود (مانند کارت هدیه فروشگاه‌ها) ارائه می‌شدند و همچنین تراکنش‌های پول نقد از شمول دستورعمل PSD1 خارج ماندند.

این گستردگی، درعین‌حال که یکپارچگی میان کشورهای عضو را تقویت می‌کرد، به ارائه‌کنندگان خدمات پرداخت اجازه می‌داد تا در چارچوبی هماهنگ‌تر و شفاف‌تر فعالیت کنند.

برای آشنایی با تأثیر کیفیت ابزارهای مالی و پرداخت بر حقوق مصرف‌کنندگان این مطلب را مطالعه کنید:

کسب و کارها چگونه از ابزارهای مالی و پرداخت در راستای بهبود «مشتری‌مداری» استفاده می‌کنند؟

محدودیت‌ها و نقطه‌ضعف‌های PSD1

هرچند PSD1 نقطه‌عطف مهمی در تاریخ مقررات بانکی و مالی اروپا به‌شمار می‌رفت و توانست چارچوبی اولیه برای ایجاد شفافیت، یکپارچگی و امنیت در خدمات پرداخت فراهم کند، این دستورعمل نیز کاستی‌ها و چالش‌هایی داشت که با گذشت زمان آشکار شدند. برخی از مهم‌ترین محدودیت‌ها و نقطه‌ضعف‌های PSD1 عبارت‌اند از:

• پوشش‌ندادن فناوری‌های نوظهور: در زمان تدوین PSD1، فناوری‌های موبایلی و خدمات فین‌تک هنوز در مرحله‌های اولیه بودند و در قانون به‌طور جامع پوشش داده نشدند.
• کمبود الزامات امنیتی پیشرفته: با افزایش تهدیدات سایبری، PSD1 از سازوکارهای امنیتی کافی برخوردار نبود و به‌روزرسانی در این حوزه احساس می‌شد.
• ناسازگاری در پیاده‌سازی: تفاوت در نحوه اجرای PSD1 از سوی کشورهای عضو باعث ناهماهنگی در سطح بازار شد و فضای رقابتی یکپارچه را با موانعی روبه‌رو کرد.
• تمرکز ناکافی بر نقش ارائه‌کنندگان خدمات شخص ثالث (TPPs): با ظهور شرکت‌های نوآور در حوزه خدمات مالی، نقش TPPها پررنگ‌تر از قبل شد اما PSD1 به‌طور کامل این بخش را پوشش نداد.

همین کاستی‌ها، اتحادیه اروپا را به سوی تدوین چارچوبی جامع‌تر هدایت کرد. سرانجام PSD2 تدوین شد تا بر نقاط ضعف PSD1 غلبه کند، امنیت پرداخت‌ها را افزایش دهد و نوآوری‌های جدیدی در حوزه خدمات پرداخت و بانکداری باز (Open Banking) به ارمغان آورد.

جمع‌بندی درباره دستورعمل خدمات پرداخت

PSD1 نخستین تلاش جامع اتحادیه اروپا برای تنظیم و یکپارچه‌سازی خدمات پرداخت در سطح قاره‌ای بود و با ایجاد شفافیت، امنیت و رقابت در بازار پرداخت‌های الکترونیک، سرآغاز تحولات عمده در فضای بانکداری دیجیتال به‌شمار می‌آید. هرچند گذر زمان و ظهور خدمات نوآورانه، چالش‌ها و کاستی‌هایی را در اجرای PSD1 نشان داد، اما این دستورعمل به‌خوبی توانست بستر قانونی و اجرایی لازم را برای پیشرفت‌های بعدی آماده کند.

با اصلاحات انجام‌شده در PSD2، نقش بانکداری باز و تأثیر آن بر صنعت فین‌تک و خدمات پرداخت اروپا پررنگ شد. مطالعه نسخه دوم دستورعمل خدمات پرداخت نشان می‌دهد چگونه PSD2 توانست با رفع محدودیت‌های PSD1، اکوسیستم پرداخت اتحادیه اروپا را به سطحی نو از امنیت، شفافیت و رقابت برساند.

ا

ین رویکرد دوجانبه (ابتدا PSD1 و سپس PSD2) دیدی جامع از سیر تحول مقررات پرداخت در اتحادیه اروپا ارائه می‌کند و نشان می‌دهد چگونه تصمیم‌سازان این حوزه، همگام با فناوری و مقتضیات بازار، چارچوب‌های قانونی را به‌روزرسانی کرده‌اند.

پرسش‌های متداول