بانکداری باز؛ چیست؟ لمس آینده از نزدیک
تا سال‌های طولانی یکی از مهمترین وظایف بانک‌ها و موسسات مالی، ذخیره‌سازی اطلاعات کاربران و پردازش آن‌ها پیش از انجام تراکنش‌های مالی است؛ به‌عنوان مثال از گردش حساب مشتریان خود می‌توانستند به نوع حساب (تجاری/شخصی) پی‌ببرند یا با بررسی موجودی حساب، اجازه انجام تراکنش‌هایی همچون جابه‌جایی و انتقال وجه یا گرفتن دسته چک را به مشتری بدهند. به همین دلیل عمده تصور کاربران شبکه بانکی از خدمات بانک‌ها منحصر به همان‌هایی بود که منحصرا «درون شعبات بانکی» ارائه می‌شدند که افتتاح حساب، اعطای وام و تسهیلات و … از جمله آن‌ها بود.
اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 عمده کارهای مالی مانند پرداخت قسط وام، قبض آب و برق همچنین واریز وجه به حساب کارمندان و حتی دوستان به صورت حضوری و در شعبه بانک‌ها انجام می‌شد. در آن سال‌ها تصور انجام عملیات‌های مالی بدون حضور در بانک‌ها تقریبا غیر ممکن بود و شاید خوشبین‌ترین افراد نیز گمان نمی‌کردند روزی برسد که بانک‌ها انجام مبادلات مالی غیرحضوری را به مشتریان خود پیشنهاد دهند و آن‌ها را به استفاده از خدمات آنلاین ترغیب کنند.
از نیمه دهه 90 و همزمان با فراگیرتر شدن استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند در کشور نیازهای مالی مشتریان نیز به شدت دگرگون شد و تعامل مالی افراد از شکل حضور فیزیکی در داخل شعبه بانک خارج و بسیاری از جنبه‌های فعالیت مالی افراد مانند گردش حساب، انتقال وجه و… به صورت آنلاین مدیریت و انجام شد. تغییر عادت افراد از حضور در بانک به استفاده از خدمات آنلاین، یکی از دلایل ترویج و توسعه بانکداری به شکل کنونی آن بوده است.
از آنجایی که سرعت ارائه خدمات پیشرفته بانکی توسط بانک‌ها به اندازه سرعت تغییر عادت مشتریان نبود، نسل جدیدی از ارائه‌دهندگان سرویس مالی و بانکی شکل گرفت که توانست در فرصت کوتاهی به بانک‌ها برای ارائه سرویس‌های ویژه و پاسخ سریع به «عادت‌های جدید شکل گرفته در نظام بانکی» کمک کرده و حتی بانک‌هایی که در مقابل تغییرات، مقاومت داشتند نیز با خود همراه کنند.
ارائه‌دهندگان سرویس‌های مالی پیشرفته با فراهم آوردن زیرساخت‌های فنی و توسعه آن، به بانک‌ها برای خدمت‌رسانی بهتر به مشتریان همچنین تنوع بخشی به سرویس‌های مالی کمک می‌کنند. ارائه خدمات بر بستر اینترنت آنقدر مهم است که بسیاری آن را «عیاری» به منظور تفکیک میان بانک‌های مشتری‌مدار و بانک‌های سنتی‌محور می‌دانند.
پیش از انجام هر گونه فعالیت مالی و بانکی آنلاین، مشتریان نیاز دارند که اطلاعاتشان را با ارائه‌دهندگان سرویس‌های مالی به اشتراک بگذارند؛ به‌عنوان مثال برای آگاهی از گردش حساب در اپلیکیشن تلفن همراه، می‌بایست اطلاعات کارت وارد شود. این کار از طریق رابط‌های برنامه‌نویسی APIها میسر می‌شود. فرآیند آسان دریافت آنلاین گردش حساب به جای مراچعه حضوری به شعبه بانک یا دستگاه‌های خودپرداز، توسط بانکداری باز صورت گرفته است. با بانکداری باز یا Open Banking بانک‌ها اجازه به اشتراک‌گذاری داده‌ها و اطلاعات مشتریان شبکه بانکی (در صورت صلاحدید مشتری) را با شرکت‌های ثالث مورد اعتماد خواهند یافت. این شرکت‌ها از داده‌های بانکی به روش مفید و سودمندی استفاده می‌کنند.
بانکداری باز چیست؟
بازار خدمات مالی بی‌شک یکی از رقابتی‌ترین بازارهای جهان است؛ این رقابت در شرایطی که تغییر سلیقه مصرف‌کننده همچنین شتاب پیشرفت تکنولوژی با سرعت به‌روزرسانی ابزارهای مالی، همسو با نیاز و سلیقه مصرف‌کنندگان نیست، بانک‌ها را برای ارائه سرویس‌های پیشرفته‌تر دچار چالش خواهد کرد که بر «میزان فعالیت» و «وفاداری» مشتریان اثرگذار خواهد بود.
بانک‌ها در همکاری با شرکت‌های ثالث فرصت عرضه سرویس‌های پیشرفته‌تر، متناسب با نیاز مشتریان شبکه بانکی را خواهند داشت. در این همکاری، داده‌های مشتریان در اختیار شرکت‌ها قرار گرفته و آن‌ها با زیرساخت‌های فنی خود، اقدام به طراحی و عرضه سرویس‌های پیشرفته‌تر مالی و بانکی می‌کنند.
بانکداری باز با رابط‌های برنامه‌نویسی API رابطه مستقیم دارد؛ در واقع لازم و ملزوم یکدیگر هستند. تا زمانی که داده‌ای برای به اشتراک‌گذاری وجود نداشته باشد، وجود رابط‌های برنامه‌نویسی که کار را برای مشتریان راحت‌تر کنند، فایده‌ای ندارد. چرا که در صورت اجازه دسترسی بانک‌ها به شرکت‌های ثالث است که سرویس‌های مالی و خدمات بانکی آنلاین شکل می‌گیرد، توسعه می‌یابند و حتی از نظر کیفی نیز به حد مطلوبی می‌رسند.
در واقع استفاده از پتانسیل شرکت‌های ثالث این امکان را به بازیگران اصلی بازار مالی می‌دهد که در کوتاه‌ترین زمان علاوه بر تغییرات تکنولوژی، با تحولات مربوط به نیاز مشتریان‌شان نیز همسو شوند.
بانکداری باز، همان اجازه دسترسی به داده‌های بانکی به منظور طراحی و ارائه سرویس‌های مترقی بانکی توسط شرکت‌های ثالث است. به لطف یکپارچه‌سازی اطلاعات بانکی کاربران، خدمات بیشتری بدون نیاز به حضور در شعبه بانکی، به آن‌ها داده می‌شود.
ضرورت بانکداری باز
بهره‌مندی از اطلاعات مشتریان شبکه بانکی، در طراحی و ارائه سرویس‌های بانکی، دسترسی میلیون‌ها نفر به خدمات پیشرفته مالی را تسهیل کرده و تکنولوژی پرداخت‌ها به‌خصوص پرداخت‌های سریع و بدون مرز را نیز تغییر داده است.
با بانکداری باز، مشتری یا مصرف‌کننده سرویس‌های مالی در مرکز قرار می‌گیرد و او تعیین می‌کند که در آینده چه سرویس‌هایی نیاز بازار یا صنعتی خاص هستند. بانکداری باز، فرآیندی فراتر از دادن اجازه برای دسترسی به اطلاعات کاربران است و در لایه‌های زیرین خود، سطح جدیدی از مشتری‌مداری را نیز ایجاد می‌کند.
حرکت به سمت بانکداری باز باعث ایجاد ده‌ها اپلیکیشن مدیریت حساب بانکی همچنین راهکارهای فین‌تکی برای تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی مورد نیاز کاربران شده؛ برآیند راهکارهای فین‌تکی و ایجاد اپلیکیشن‌ها نیز شکل‌گیری اکوسیستمی برای تمام کاربران حقوقی و حقیقی بانک‌ها و به صورت کلی متقاضیان خدمات بانکی است.
بانکداری باز کمک می‌کند بانک‌ها ارتباط بهتری با مشتریان خود داشته باشند، تعاملات مالی با آن‌ها را تقویت و در نهایت مشتریان‌شان را حفظ کنند. چرا که دامنه «انتخاب» افراد را گسترش می‌دهد به گونه‌ای که آن‌ها می‌توانند از میان مجموعه وسیعی از محصولات و خدمات، آنچه که مورد نیازشان است با سهولت بیشتری انتخاب کنند.
موسسات مالی و بانک‌ها با ارائه خدمات بر بستر بانکداری باز، علاوه بر انعطاف‌پذیری و ایجاد تجربه کاربری بهینه در مشتریان‌شان، ابزارهای بهتری نیز برای جلب اعتماد سایر افراد دارند و چه چیزی بالاتر از جلب اعتماد به واسطه ابزارهای پیشرفته مالی وجود دارد.
بانکداری باز شامل چه خدماتی می‌شود؟
همانطور که گفته شد، با بانکداری باز و رابط‌های برنامه‌نویسی API، سهولت دسترسی به طیف وسیعی از خدمات مالی امکان‌پذیر است و در این بستر، کاربران با دادن اجازه به منظور استفاده از اطلاعات بانکیشان، خدمات بانکی مورد نیاز خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با بالاترین کیفیت دریافت می‌کنند.
سرویس اطلاعات حساب Account Information Service و سرویس پرداخت Payment Initiation Service دو نمونه مهم استفاده از Open Banking در جهان است.
شرکت‌های ثالث با در اختیار داشتن اطلاعات حساب افراد (همانطور که گفته شد در صورت کسب اجازه از بانک و صاحب حساب) آن‌ها را برای ارائه خدمات بهتر به مشتری به کار می‌گیرند.
اعطای وام به صورت آنلاین یا پرداخت‌های دوره‌ای و پرتکرار (دایرکت دبیت) از محصولاتی است که توسط APIها توسعه داده شده‌اند. برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص دایرکت دبیت می‌توانید به مطلب «دایرکت دبیت؛ برداشت خودکار از حساب مشتری با قید مبلغ و زمان» مراجعه کنید.
اعطای وام به صورت آنلاین نیز از دیگر کارکردهای بانکداری باز است؛ بدین معنا که تقاضای وام، صرفا با ارسال آنلاین مدارک بررسی و در صورت تایید اطلاعات، مبلغ مورد نظر به حساب بانکی متقاضی واریز می‌شود.
افتتاح حساب و صدور کارت بانکی از سوی برخی کسب و کارها برای مشتریان ویژه خود نیز نوع دیگری از استفاده از داده‌های بانکی است. این خدمت بیشتر در کارگزاری‌های بازار سرمایه دیده می‌شود. بدین معنا که کارگزاری‌ها برای انجام برخی معاملات مالی مانند انتقال وجه و تسویه، در بانک مشخصی برای کاربران خود حساب بانکی باز می‌کنند.
بانکداری باز در چه صنایعی کمک‌کننده است؟
صنایعی همچون پرداخت و وام‌دهی بیشترین استفاده را از بانکداری باز خواهند برد. چرا که در این دو صنعت نیاز به یکپارچگی اطلاعات مالی و بانکی مشتریان بانکی به شدت احساس می‌شود و اگر این یکپارچگی در کوتاه‌ترین زمان ممکن صورت پذیرد، وام مورد نظر هر فرد در سریع‌ترین زمان ممکن به دست او می‌رسد.در واقع با بانکداری باز ارائه‌دهندگان خدمات مالی و اعتباری می‌توانند تصویر دقیق‌تری از متقاضیان وام و اعتبار به دست آورند.
مدیریت منابع مالی به خصوص در موارد مربوط به اعطای تسهیلات همچنین کشف تقلب نیز از دیگر بخش‌هایی است که بانکداری باز به آن کمک می‌کند؛ با به اشتراک‌گذاری داده‌های مالی با شرکت‌های ثالث نه تنها اطلاعات فردی افراد گم نمیشود بلکه به منظور ارائه سرویس‌های پیشرفته‌تر به آن‌ها، تحمیع شده و مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بانکداری باز در جیبیت
نیاز به سرویس‌های یکپارچه مالی برای مشتریان بانک‌ها، پس از شیوع کرونا در کشور و اعمال محدودیت‌های ریز و درشت بسیار، تشدید شد. البته که این احساس نیاز، تنها متعلق به مشتریان بانکی نبود و کاربران بازار سرمایه نیز برای حضور موثرتر، به سرویس‌های پیشرفته‌تری احتیاج داشتند.
جیبیت با طراحی و پیاده‌سازی سرویس‌های بانکی پیشرفته، علاوه بر بانک‌ها، کسب و کارها را نیز در بازار یا صنعت خاص توانمندتر می‌کند. به عنوان مثال دایرکت دبیت جیبیت این امکان را به کسب و کارها می‌دهد که بدون نگرانی از وصول مطالبات یا پرداخت حق عضویت توسط کاربران‌شان، به نقدینگی مورد نیاز خود دست یابند و جریان آن را پیش‌بینی‌پذیرتر کنند.