سامانه شفافیت تراکنش‌های غیرشاپرکی؛ KYT، راهکار شاپرک برای نظارت بر تراکنش‌ها

تحول سریع فناوری‌های مالی و افزایش روزافزون تراکنش‌های دیجیتال نیاز به ابزارهای نظارتی دقیق و هوشمند را بیش‌ازپیش کرده است. از یک سو، ورود فناوری‌های نوین به عرصه اقتصادی و افزایش معاملات رمزارزی زمینه‌ای فراهم کرده تا نظام‌های نظارتی مرسوم، مانند KYC (احراز هویت مشتری)، به‌کمک سامانه‌های نوین نظارتی، مانند KYT (شناسایی تراکنش)، گسترش یابند؛ از سوی دیگر، با توجه به تهدیدهای مرتبط با پول‌شویی، تقلب و کلاهبرداری، بانک مرکزی ایران در راستای ایجاد شفافیت و کنترل دقیق‌تر در فضای مالی دیجیتال، اقدام به اعمال محدودیت‌هایی کرده است. سامانه شفافیت تراکنش‌های غیرشاپرکی (KYT) در همین راستا طراحی شده است تا با تحلیل دقیق جزئیات هر تراکنش، ازجمله مبلغ، زمان، مبدأ و مقصد، بتواند الگوهای مشکوک و رفتارهای غیرعادی را شناسایی کند. برخلاف رویکردهای مشتری‌محور مانند KYC، سامانه KYT بر تراکنش‌ها تمرکز می‌کند و نقش کلیدی در پیشگیری از جرایم مالی، پول‌شویی و فعالیت‌های تقلبی ایفا می‌کند.

علاوه‌براین اجرای این سامانه براساس دستورعمل‌های مربوط به AML (Anti Money Laundering) و مبارزه با تقلب و کلاهبرداری، اهمیت ویژه‌ای در شناسایی و پیشگیری از فعالیت‌های مشکوک دارد. این چارچوب‌های نظارتی، علاوه بر جلوگیری از پول‌شویی، زمینه‌ای برای کاهش تقلب‌ها و کلاهبرداری‌ها در تراکنش‌های مالی فراهم و به ایجاد شفافیت و اعتماد بیشتر در سیستم‌های پرداخت کمک می‌کنند.

مطلب پیش رو رویکرد جدید شاپرک در حوزه نظارت بر تراکنش‌های غیرشاپرکی را بررسی می‌کند؛ همین‌طور نقاط قوت، کاربردها و چالش‌های این سامانه را به‌همراه ضرورت اجرای آن بر مبنای استانداردهای AML و مقابله با تقلب، کلاهبرداری و پول‌شویی تحلیل می‌کند. این رویکرد نوین در نظارت، علاوه بر مبارزه با جرایم مالی، به بهبود کنترل‌های داخلی و کاهش ریسک‌های قانونی در سیستم‌های پرداخت‌یار کمک شایانی می‌کند.

سامانه شفافیت تراکنش‌های غیرشاپرکی چیست؟

سامانه شفافیت تراکنش‌های غیرشاپرکی را می‌توان زیرمجموعه KYT دانست. این سامانه در سیستم‌های پرداخت‌یار و دیگر نهادهای مالی به‌کار گرفته می‌شود تا ازطریق تحلیل دقیق جزئیات هر تراکنش، مانند مبلغ، زمان، مبدأ و مقصد، بتوان رفتارهای مشکوک و الگوهای غیرعادی را شناسایی کرد. این رویکرد زمینه‌ای فراهم می‌کند تا بتوان به‌سرعت به تراکنش‌های مشکوک واکنش نشان داد و از وقوع جرایم مالی جلوگیری کرد.

تفاوت KYT با KYC

برای درک بهتر تفاوت میان دو رویکرد نظارتی، بد نیست جنبه‌های کلیدی هر یک را بررسی کنیم:

• KYC (احراز هویت مشتری): در این روش تمرکز بر شناسایی و احراز هویت افراد است تا از صحت اطلاعات مشتریان و جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی اطمینان حاصل شود.
• KYT (شناسایی مشتری): این رویکرد بر تحلیل دقیق تراکنش‌ها متمرکز است تا بتوان مشخص کرد که چه تراکنشی انجام شده و آیا آن تراکنش مشکوک است یا خیر.

این جدول تفاوت‌های کلیدی KYT و KYC را نشان می‌دهد:

این تفاوت‌ها نشان می‌دهد درحالی‌که KYC روی هویت افراد تمرکز می‌کند، KYT با بررسی دقیق فعالیت‌های مالی، شواهدی از رفتارهای مشکوک به دست می‌دهد.

پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی کامل با KYT و تفاوت‌های آن با دیگر روندهای نظارتی مطلب KYT یا راهکار شناسایی تراکنش در دنیای مالی را مطالعه کنید.

الزامات قانونی و منشأ سامانه شفافیت تراکنش‌های غیرشاپرکی

سامانه شفافیت تراکنش‌های غیرشاپرکی بر مبنای الزامات بانک مرکزی ایران و مقررات مبارزه با پول‌شویی و کلاهبرداری راه‌اندازی شده است. براساس مصوبه مورخ ۱۴۰۳/۱۰/۱۲ بانک مرکزی، تمامی شرکت‌های پرداخت‌یار موظف‌اند گزارش‌های مربوط به تراکنش‌های غیرشاپرکی حساب‌های عملیاتی خود را به شرکت شاپرک ارائه کنند. این اقدام با هدف افزایش شفافیت مالی و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی در حوزه تراکنش‌های مالی اتخاذ شده است.

پس از ارائه این اطلاعات، سامانه، به‌عنوان ابزاری برای شناسایی تراکنش‌های مشکوک و تحلیل دقیق فعالیت‌های مالی، استفاده می‌شود.

KYT در حوزه تراکنش‌های غیرشاپرکی چه مواردی را در بر می‌گیرد؟

سامانه KYT در حوزه تراکنش‌های غیرشاپرکی به‌معنای پایش، تجزیه‌وتحلیل و گزارش دقیق تراکنش‌هایی است که خارج از شبکه شاپرک انجام می‌شوند. این سامانه با ارائه گزارش‌های مستند به نهادهای نظارتی، به پرداخت‌یاران امکان می‌دهد تا:

• مبدأ و مقصد تراکنش‌ها را به‌طور دقیق شناسایی کنند.
• الگوهای مشکوک و نامتعارف را بررسی کنند.
• اطلاعات لازم جهت جلوگیری از تخلفات مالی، پول‌شویی و فعالیت‌های تقلبی را در اختیار داشته باشند.

این قابلیت‌ها سامانه را قادر می‌کند تا به‌سرعت به هرگونه فعالیت مشکوک واکنش نشان دهد و از وقوع جرایم مالی جلوگیری کند.

اهداف سامانه شفافیت تراکنش‌های غیرشاپرکی

هدف‌های اصلی این سامانه در جهت مبارزه با پول‌شویی، تقلب و کلاهبرداری و همچنین افزایش شفافیت و بهبود کنترل‌های داخلی تعریف شده‌ است. در ادامه به‌تفصیل اهداف آن را مرور کرده‌ایم:

• مبارزه با پول‌شویی و تقلب: جلوگیری از استفاده از تراکنش‌های مالی برای پنهان‌کردن منشأ وجوه و انجام‌دادن فعالیت‌های غیرقانونی.
• افزایش شفافیت مالی: ارائه گزارش‌های دقیق و مستند به نهادهای نظارتی که به بهبود نظارت بر جریان‌های مالی کمک می‌کند.
• کاهش ریسک‌های قانونی: یاری‌رساندن به پرداخت‌یاران در رعایت مقررات و کاهش هزینه‌های ناشی از انطباق‌نداشتن با قوانین نظارتی.
• بهبود کنترل‌های داخلی: ارتقای فرایندهای مدیریت و ارزیابی تراکنش‌های مشتریان و پذیرندگان.

این هدف‌ها، علاوه بر کاهش ریسک‌های مالی، بهبود کلی سیستم‌های نظارتی داخلی را رقم می‌زند.

موارد پوشش‌دهی سامانه KYT

سامانه KYT، با تحلیل دقیق تمامی تراکنش‌های انجام‌شده خارج از شبکه شاپرک، اطمینان حاصل می‌کند که هیچ تراکنش مشکوکی از چشم نپوشد. موارد پوشش‌دهی سامانه عبارت‌اند از:

• تراکنش‌های غیرشاپرکی: شامل تمامی تراکنش‌هایی که ازطریق شبکه شاپرک انجام نمی‌شوند، اما مشمول گزارش‌دهی به بانک مرکزی هستند.
• جزئیات تراکنش‌ها: اطلاعاتی نظیر مبلغ، زمان، مبدا و مقصد، نوع تراکنش و وضعیت آن (نامعلوم یا اصلاحی).
• پروتکل‌های تبادل داده: انتقال اطلاعات به‌صورت JSON و استفاده از بستر امن TCP برای تضمین صحت و امنیت داده‌ها.
• سازوکار اصلاح تراکنش‌ها: امکان گزارش و اصلاح تراکنش‌هایی که به بازبینی نیاز دارند و ارسال مجدد آن‌ها به بانک مرکزی پس از بررسی.

این پوشش‌دهی جامع تضمین می‌کند که تمامی جنبه‌های مهم تراکنش‌های مالی به‌دقت ثبت و تحلیل شوند.

کسب‌وکارها و تراکنش‌های مشمول سامانه

برای اطمینان از عملکرد بهینه سامانه، کسب‌وکارها و تراکنش‌هایی که مشمول نظارت هستند برای ارائه مستندات تراکنش‌ها به‌دقت دسته‌بندی شده‌اند. به‌طور کلی، این موارد در سامانه پوشش داده شده‌اند:

کسب‌وکارهای مشمول:

• پرداخت‌یارها و شرکت‌های فعال در حوزه پرداخت الکترونیکی.
• پلتفرم‌های فین‌تک ارائه‌کننده خدمات مالی و پرداخت.
• شرکت‌های تسویه و تسهیل‌کننده تراکنش‌های بین‌المللی.

تراکنش‌های تحت پوشش:

• واریز و برداشت‌های غیرشاپرکی (ازطریق درگاه‌های بانکی مستقیم، کارت به کارت و دیگر روش‌ها).
• انتقال‌وجه میان حساب‌های عملیاتی پرداخت‌یاران.
• پرداخت‌های تجمیعی و خرد که نیازمند نظارت ویژه هستند.

این دسته‌بندی‌ها نشان‌دهنده گستردگی کاربرد سامانه KYT در بخش‌های مختلف مالی و پرداخت است.

جمع‌بندی

سامانه شفافیت تراکنش‌های غیرشاپرکی (KYT تراکنش‌های غیرشاپرکی یا KYT تراکنش‌های تجمیعی)، به‌عنوان یک ابزار کلیدی در نظارت بر تراکنش‌های مالی، نقش مؤثری در مبارزه با پول‌شویی، تقلب و کلاهبرداری و افزایش شفافیت در اکوسیستم پرداخت دارد. با تحلیل دقیق جزئیات تراکنش‌ها و ارائه گزارش‌های مستند به نهادهای نظارتی، این سامانه به کاهش ریسک‌های قانونی و بهبود کنترل‌های داخلی پرداخت‌یاران کمک می‌کند. اگرچه چالش‌هایی در زمینه تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، زیرساخت‌های فناورانه و هماهنگی میان نهادها وجود دارد، اما با بهبود مستمر الگوریتم‌ها و فناوری‌های پشتیبان، ظرفیت تبدیل این سامانه به یک ابزار نظارتی قدرتمندتر به‌وضوح مشهود است.

پرسش‌های متداول (FAQ)